...visit № 13...
...czyli: o świętym mieście trzech religii...
"Jeruzalem, jeśli zapomnę o tobie, niech uschnie moja prawica! Niech język mi przyschnie do podniebienia, jeśli nie będę pamiętał o tobie". Biblijny Psalm 137 się nie myli. Kto raz odwiedzi prastare Jeruzalem, ten nie zapomni go nigdy. To miasto przepełnione jest duchowością i mistycyzmem, jak żadne inne na świecie. A święte miejsca trzech religii - judaizmu, chrześcijaństwa i islamu - stoją tu tak blisko siebie, że w jeden dzień można zobaczyć najważniejsze z nich...
Badania archeologiczne wskazują, że na terenie obecnej Jerozolimy istniało osadnictwo ludzkie już w epoce miedzi (IV tysiąclecie p.n.e.). Miasto z murami obronnymi zostało wzniesione przez ludy semickie prawdopodobnie około XXVI wieku p.n.e., zaś według żydowskiej tradycji założycielami byli syn Noego Sem oraz Eber - potomek samego Abrahama. Okres świetności Jerozolimy przyszedł wraz z panowaniem Królestwa Izraela i jego dwóch znamienitych władców - króla Dawida i jego syna, króla Salomona. Miasto stało się wtedy centrum religijnym, kulturowym, politycznym, gospodarczym i militarnym państwa żydowskiego. Potem było już znacznie gorzej. W 722 roku p.n.e. Asyryjczycy podbili Królestwo Izraela, a około 586 roku p.n.e. Babilończycy zajęli sąsiednie Królestwo Judy, przy okazji zdobywając i burząc Jerozolimę. Po wielu latach niewoli babilońskiej dopiero król perski Cyrus II Wielki zezwolił Żydom na powrót do ojczyzny i odbudowę swojej stolicy. Kiedy macedoński król Aleksander podbił Persję, Judea z Jerozolimą znalazły się pod kontrolą grecką i rządami Ptolomeuszy. Na całe to zamieszanie w 63 roku p.n.e. wkroczył Rzym ze swymi legionami, by utworzyć w Palestynie prowincję Judejską i panować długo, bo aż do początku VII wieku n.e. Gdy nadszedł 638 rok, Jerozolima znów padła pod najazdem, tym razem Arabów, będących od niedawna muzułmanami. Rządy kalifów z dynastii Abbasydów trwały w mieście do czasu pierwszej krucjaty, wysłanej z Europy przez papieża Urbana II. Armia krzyżowców zdobyła Jerozolimę w 1099 roku i przykładnie wymordowała wszystkich, zarówno muzułmanów, jak i żydowskich mieszkańców miasta, na gruzach ustanawiając nowe Królestwo Jerozolimskie. Zaledwie 88 lat minęło od tych wydarzeń, gdy Saladyn, kurdyjski sułtan Egiptu i Syrii, pokonał krzyżowców i zajął miasto. Kolejna krucjata na kilkadziesiąt lat przywróciła panowanie rzymskiego papieża nad Jerozolimą. W 1244 roku miasto zostało ostatecznie utracone przez chrześcijan. Od 1260 roku przeszło w ręce egipskich mameluków, a w 1517 roku zostało zdobyte przez Turków, którzy utrzymali władzę nad tym rejonem do XX wieku. Historia najnowsza to przynależność do brytyjskiego mandatu na Bliskim Wschodzie (od 1917 roku), podział miasta w 1947 roku między muzułmańską Transjordanię i odrodzone państwo Izrael oraz zajęcie przez wojska izraelskie Wschodniej Jerozolimy w następstwie tzw. "wojny sześciodniowej". 30 lipca 1980 roku izraelski parlament Kneset, przy stanowczym sprzeciwie Palestyńczyków uchwalił ustawę, która stwierdza, że Jerozolima jest stolicą Izraela. I że święte miejsca wszystkich religii są nietykalne, a Izrael zobowiązuje się zapewnić swobodny dostęp do nich...
Teoretycznie można zwiedzić Stare Miasto Jerozolimy jednego dnia, poczynając od świtu, a późnym wieczorem kończąc. My mamy z Margitą ten luksus, że zabawimy tutaj aż 5 dni, zatem czasu będzie mnóstwo na poznanie wszystkich niezwykłości tego miejsca. A jest co oglądać. Tradycyjnie, jak większość wycieczek tu przyjeżdżających, rozpoczynamy od podziwiania panoramy Starówki z tarasu widokowego na Górze Oliwnej:
1. Stare Miasto Jerozolimy widziane z Góry Oliwnej. Na pierwszym planie Wzgórze Światynne z widoczną w murze pozostałością Bramy Złotej
Stare Miasto jest otoczone murami obronnymi, które mają długość 4,5 km i są wzmocnione 35 basztami oraz cytadelą. Przestrzeń wewnątrz murów podzielona jest dziś na cztery części: Muzułmańską, Żydowską, Chrześcijańską i Ormiańską. Obecnie otwartych jest siedem bram miejskich: prowadzące do dzielnicy Żydowskiej Brama Dawida i Brama Gnojna, do dzielnicy Muzułmańskiej Brama Lwów, Brama Heroda i Brama Damasceńska; jest także Brama Nowa, którą można dostać się do dzielnicy Chrześcijańskiej i Brama Jafska, leżąca na granicy dzielnicy Chrześcijańskiej i Ormiańskiej. Ósma brama - Złota, przez którą wjechał do miasta Chrystus na krótko przed swoją męką i która prowadziła wprost na Wzgórze Świątynne, została zamurowana wieki temu przez władców osmańskich...
2. Brama Damasceńska prowadząca do dzielnicy Muzułmańskiej
Największa, muzułmańska część zajmuje połowę Starego Miasta, wliczając w to Wzgórze Świątynne. To gęsto zaludniony labirynt uliczek z setkami hałaśliwych straganów, typowych dla arabskiego Bliskiego Wschodu. Przez środek dzielnicy przebiega droga Via Dolorosa, jednak najważniejszą częścią tego miejsca jest wspomniane wcześniej Wzgórze Świątynne. To jeden z największych obszarów sakralnych na świecie. W starożytności na jego terenie znajdowała się Świątynia Jerozolimska, najświętsze miejsce judaizmu. W czasach biblijnych wzgórze nosiło nazwę Moria - Żydzi wierzyli, że tu właśnie jest centrum świata, a zebrana stąd ziemia została użyta przez Boga do stworzenia pierwszego człowieka, Adama. Według tradycji, na szczycie wzgórza, na tej właśnie skale Abraham chciał ofiarować swojego syna Izaaka. Dziś Wzgórze należy do muzułmanów, a nad skałą Morii stoi jedno z najważniejszych sanktuariów islamu - Kopuła na Skale:
3. Kopuła na Skale
Budowla ta jest czasem błędnie nazywana meczetem Omara. Nie jest to meczet, ale rodzaj pomnika i oprawy dla świętej skały, podkreślającej jej znaczenie. Z tego miejsca wedle wierzeń muzułmanów Mahomet miał dokonać wniebowstąpienia w towarzystwie archanioła Dżibrila (Gabriela), tutaj też Jakub zobaczył drabinę wiodącą do nieba. Kopuła została zbudowana za rządów kalifa Abd al-Malika w 691 roku, a wspaniałe płytki ceramiczne zdobiące jej ściany ufundował Sulejman Wspaniały w 1545 roku. Podczas chrześcijańskiego panowania w Jerozolimie (1099-1187 i 1229-1244) służyła jako kościół.
Na Wzgórzu Świątynnym stoi też jedna z najważniejszych muzułmańskich świątyń na świecie. Meczet Al-Aksa, bo o nim mowa, jest trzecim najświętszym miejscem islamu po Mekce i Medynie:
4. Meczet Al-Aksa na Wzgórzu Świątynnym
Został wzniesiony w latach 660-691 n.e. na pamiątkę Al-Isra - nocnej podróży proroka Mahometa na cudownym wierzchowcu Al-Buraku z Mekki do Jerozolimy. Niektórzy historycy architektury uważają, że meczet Al-Aksa ma typowy wygląd rzymskiej bazyliki i sugerują, że zbudowano go w 536 roku na rozkaz cesarza Justyniana jako kościół Świętej Marii. Po zdobyciu Jerozolimy przez chrześcijan w latach 1099-1187 służył jako siedziba zakonu templariuszy. Funkcję meczetu przywrócił mu ponownie wódz i polityk muzułmański, Saladyn. To również największa świątynia w Jerozolimie - może pomieścić do 30 000 wiernych.
Przechodzimy z Margitą do dzielnicy Żydowskiej, zadbanej i spokojnej w stosunku do muzułmańskiej części Starego Miasta. Po drodze czeka nas obowiązkowa kontrola plecaka i dokumentów na izraelskim check-poincie, znajdującym się po prostu w poprzek uliczki. Bezpośrednio z placem Wzgórza Świątynnego od strony dzielnicy Żydowskiej sąsiaduje Ściana Płaczu - przypuszczalna pozostałość Świątyni Jerozolimskiej. W chwili obecnej jest to najświętsze miejsce dla wyznawców judaizmu.
5. Ściana Płaczu
Pierwsza Świątynia powstała w tym miejscu w latach 966-959 p.n.e. za panowania żydowskiego króla Salomona, jako miejsce kultu i przechowywania Arki Przymierza. Do Świątyni, otoczonej kilkoma dziedzińcami, przylegał od południa zespół pałacowy. Została ona zniszczona przez wojska babilońskiego króla Nabuchodonozora II w 587 roku p.n.e. Po niewoli babilońskiej wzniesiono Drugą Świątynię (520-515 p.n.e.), o wiele skromniejszą, później kilkakrotnie przebudowywaną. W II wieku p.n.e. za Antiocha IV Epifanesa nastąpiło nawet przemienienie Świątyni w przybytek syro-fenickiego kultu boga Baal-Szamona. Okres profanacji zakończył Juda Machabeusz ponownym poświęceniem Świątyni, które to wydarzenie czczą Żydzi podczas święta Chanuka. Za panowania Heroda Wielkiego Druga Świątynia została rozebrana i wybudowana na nowo około 20 roku p.n.e. , zyskując rozległe, monumentalne dziedzińce. 4 sierpnia 70 roku po nieudanym powstaniu Żydów, Rzymianie zburzyli Świątynię. Ostały się jedynie resztki zachodniego muru oporowego - ten fragment Drugiej Świątyni wybudowanej niegdyś na wzgórzu Moria to właśnie Ściana Płaczu, cel pielgrzymek i miejsce modlitwy Żydów od wielu wieków. Wierni po dziś dzień, zgodnie z tradycją, wkładają również do szczelin między kamieniami ściany karteczki z prośbami do Boga...
Dzień następny zaczynamy od Drogi Krzyżowej. Początkowe Stacje prowadzą po Via Dolorosa przez muzułmańską część Starówki. Za dnia nie ma żadnych szans zlokalizowania ich pod tonami najprzeróżniejszych towarów oferowanych turystom na sprzedaż, dlatego wychodzimy na Drogę Krzyżową tuż przed świtem. Bazary nie otworzyły jeszcze swoich podwojów, jest cicho i spokojnie, można bez problemu odnaleźć kolejne Stacje oznaczone tabliczkami na ścianach budynków. Zwieńczeniem Drogi Krzyżowej jest stojąca w Chrześcijańskiej dzielnicy Bazylika Grobu Świętego:
6. Bazylika Grobu Świętego
Ze wszystkich ponad 40 jerozolimskich świętych miejsc chrześcijaństwa, Bazylika Grobu Świętego jest najważniejsza. Stoi w domniemanym miejscu męki, ukrzyżowania, złożenia do grobu i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Sanktuarium powstało na obszarze, które 2000 lat temu znajdowało się poza murami Jerozolimy - był to wtedy opuszczony kamieniołom, w którym dokonywano egzekucji na skazańcach. Samotna, około 11-metrowa skała wyszlifowana przez deszcz i wiatr zwana była Golgotą, co oznaczało "czaszkę", a ściślej - jej wierzchołek. Według Ewangelistów na Golgocie został ukrzyżowany Jezus z Nazaretu, a po zdjęciu z krzyża Jego ciało zostało pochowane przez Józefa z Arymatei w niedalekim grobie, wykutym w skale i zasłoniętym głazem. Jakie doniosłe wydarzenia miały tu miejsce później, wie chyba każdy chrześcijanin na tym świecie...
7. Edykuła Grobu Bożego w Bazylice. Wewnątrz, zgodnie z tradycją, w grobowcu spoczywało ciało Jezusa
Pierwsza bazylika w tym miejscu została wybudowana w IV wieku z polecenia cesarza Konstantyna. Była ona trzykrotnie większa od współczesnej budowli, a została zniszczona przez Persów pod wodzą Chosrowa II Parwiza, którzy w 614 roku zdobyli Jerozolimę. W 1099 roku krzyżowcy w miejscu ruin wznieśli nową świątynię. Na przestrzeni wieków sanktuarium było wielokrotnie przebudowywane oraz nękane przez pożary, trzęsienia ziemi i grabieże. Mimo iż zewnętrzny wygląd Grobu został przez lata znacznie odmieniony, a skała Golgoty w dużym stopniu zniszczona, nadal należą one do najcenniejszych relikwii chrześcijańskich, przyciągających ogromne rzesze pielgrzymów z całego świata. Dziś Bazylika nie jest własnością żadnego Kościoła chrześcijańskiego, ale pozostaje we współposiadaniu kilku wyznań: mają tu swoje siedziby przedstawiciele greckiego Prawosławnego Patriarchatu Jerozolimy, Kościoła łacińskiego reprezentowanego przez Zakon Franciszkanów oraz Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. W największe święta przestrzeń Bazyliki jest udostępniana dla liturgii Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego i Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego, natomiast Koptyjski Kościół Ortodoksyjny ma prawo tylko do kilku pomieszczeń. Jakby tego było mało, Bazylika otwierana i zamykana jest codziennie kluczem będącym od kilku pokoleń w rękach jednego, muzułmańskiego rodu...
8. Kaplica Śmierci na Krzyżu na skale Golgoty
Wspinamy się z Margitą stromymi schodami na drugą kondygnację Bazyliki. W północnej, należącej do wspólnoty greckiej części, mieści się Kaplica Śmierci na Krzyżu. Ozdobiona srebrną płytą przedstawiającą sceny Męki Pańskiej, pod marmurowym ołtarzem skrywa otwór, który wskazuje miejsce zatknięcia krzyża. Sama skała Golgoty widoczna jest poprzez przeszklenia po obu stronach ołtarza. Nie sposób wyliczyć wszystkich pozostałych kaplic wewnątrz Bazyliki - jest ich naprawdę mnóstwo, a każda w swym wnętrzu kryje ważne dla chrześcijan relikwie.
Dzielnica Chrześcijańska to również inne kościoły i klasztory. Bardzo ważną świątynią jest Bazylika Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny na Syjonie, położona obok Wieczernika i Grobu króla Dawida. Miejsce to otaczano czcią już we wczesnym chrześcijaństwie, uważając, że tu właśnie nastąpiło zaśnięcie i wniebowzięcie Maryi, matki Jezusa.
