Bardejów

...visit № 32...

 

...czyli: o obronnym miasteczku z żydowską dzielnicą...

 

Szarysz (Šariš) to niewielki region historyczny, geograficzny i etnograficzny, leżący we wschodniej Słowacji i graniczący z polską ziemią sądecką. W przeszłości zaliczał się do najbogatszych obszarów całych Węgier. Obecnie jest jednym z uboższych regionów Słowacji, bez przemysłu i infrastruktury - za to ze wspaniałą przyrodą, drewnianymi cerkiewkami ukrytymi wśród drzew i nielicznymi miasteczkami przycupniętymi w dolinach pomiędzy wzgórzami. Jednym z takich miasteczek zagubionych w tej krainie jest Bardejów - nazywany, całkiem słusznie, perłą wschodniej Słowacji. A że, jako się rzekło, leży kawałek od polskiej granicy, pewnego czerwcowego dnia wsiadamy z Margitą w samochód i pędzimy do Szarysza...

Bardejów istnieje już prawie 780 lat. Pierwsza wzmianka na jego temat pojawiła się w Kronice Ipatijewskiej w 1241 roku i dotyczyła sporu pomiędzy niemieckimi osadnikami z pobliskiego Preszowa a bardejowskimi cystersami. Nieco wcześniej, bo w XI wieku, istniała tu słowiańska osada, która do pierwszej połowy XIII wieku znajdowała się we władaniu Polski. Do znacznego rozwoju miasta przyczyniło się jego położenie na ważnym szlaku handlowym między Morzem Czarnym a Bałtykiem. Za sprawą docierających tu kupców miasto szybko się bogaciło, a liczne przywileje nadawali mu kolejni władcy węgierscy. W 1352 roku król Ludwik I kazał otoczyć Bardejów murem obronnym z licznymi basztami oraz podniósł jego status do rangi wolnego miasta królewskiego. W ciągu niespełna stu lat, od początku XIV do początku XV wieku Bardejów stał się jednym z największych i najbogatszych ośrodków ówczesnych Górnych Węgier. Kroniki podają, że za murami miasta istniało przeszło 500 domów, zarejestrowane były 64 rzemiosła oraz 52 cechy zrzeszające 146 majstrów rzemieślniczych, w tym ...kata! Szczyt rozkwitu przypadł na przełom XVI i XVII wieku - z tego okresu pochodzi większość zabytkowych budowli stojących do chwili obecnej.

Szarysz wita nas mżawką. Samochód zostawiamy na jednej z uliczek niedaleko bardejowskiego rynku - z zaparkowaniem nie ma tu najmniejszych problemów. Czy to niepewna pogoda, czy też dopołudniowa godzina sprawiają, że miasteczko wygląda na bezludne. Po paru krokach jesteśmy w Rynku (Radničné námestie) - największej atrakcji Bardejowa.

 

     1. Pierzeja bardejowskiego Rynku

 

Rynek, zwany też Placem Ratuszowym, otacza wianek 46 jednopiętrowych kamienic ze spadzistymi, czerwonymi dachami. Domy, pierwotnie gotyckie, zostały przebudowane po ostatnim z pożarów i nadano im w większości styl renesansowy. Centralne miejsce w Rynku zajmuje budynek Ratusza, wzniesiony w latach 1505-1511. W bryle późnogotycki, jednak z wieloma elementami i detalami architektonicznymi charakterystycznymi dla renesansu, uznawany jest za najstarszy zabytek Słowacji wykończony w tym stylu. Obecnie pełni rolę muzeum, w którym prezentowany jest dorobek kulturowy regionu Szarysz.

 

 2. Renesansowy Ratusz w centrum bardejowskiego Rynku

 

Jedną z pierzei Placu Ratuszowego zajmuje majestatyczny budynek najcenniejszego zabytku miasta - kościoła pw Św. Idziego (dom sv. Egidia). Wzniesiony w XIV wieku, wielokrotnie restaurowany, wyraźnie wyróżnia się spośród niskiej zabudowy Rynku swą potężną bryłą i strzelistą dzwonnicą. 

 

    3. Bazylika Św. Idziego

 

Co charakterystyczne dla całej Słowacji, wstęp do świątyni jest płatny. Kosztuje 1,5 EUR, tyle samo musimy zapłacić od osoby za możliwość wejścia na kościelną wieżę. Ale warto! Stanąwszy na szczycie mamy u stóp całe miasto, z symetrycznym układem kamienic, wstęgą murów obronnych oraz niedaleką, pofalowaną linią wzgórz:

 

    4. Kamienice i Ratusz bardejowskiego Rynku w całej okazałości

 

Po zejściu z tarasu widokowego przychodzi czas na dokładne zapoznanie się z wyposażeniem świątyni. Wewnątrz bazyliki znajduje się aż 11 późnogotyckich ołtarzy skrzydłowych z lat 1460-1520, stojących w swych pierwotnych lokalizacjach, co jest ewenementem na skalę europejską. 

 

    5. Wnętrze bazyliki 

 

Złośliwi powiadają, że oprócz Placu Ratuszowego miasteczko nie ma nic więcej do zaoferowania. Zostawiamy kamieniczki z czerwoną dachówką, bazylikę i Ratusz, by się o tym przekonać.

 

    6. Ostatni rzut oka na bardejowskie kamieniczki

 

Czym jeszcze może się wyróżnić Bardejów na tle innych miast? Na pewno murami obronnymi z XIV - XVI w., z bramami, basztami i barbakanem, uważanymi za najlepiej zachowany miejski kompleks obronny na Słowacji. Dochodzimy do Bramy Dolnej, którą można wyjść z historycznego centrum poza obręb murów.

 

    7. Dolna Brama w murach miejskich 

 

Z asfaltowej trasy przebiegającej skrajem starówki rozciąga się świetny widok na potężne miejskie mury, niegdyś najeżone basztami. Dziś, choć trochę nadgryzione zębem czasu, nadal dają wyobrażenie o swej pierwotnej potędze i solidności:

 

    8. Średniowieczne mury miejskie z basztami

 

Na koniec trzeba wspomnieć o niegdyś ważnych, a dziś nieobecnych mieszkańcach Bardejowa. Podobnie jak w wielu polskich miastach, społeczność żydowska żyła, mieszkała i pracowała tu od wieków. Przed wojną liczebność obywateli wyznania mojżeszowego w mieście wynosiła ponad 2200 osób. Kres nastąpił w maju 1942 roku, kiedy kolaboracyjny, marionetkowy rząd słowackiego księdza Jozefa Tiso zezwolił Niemcom na rozwiązanie "problemu żydowskiego". W ciągu trzech dni wywieziono wszystkich bardejowskich Żydów do obozów koncentracyjnych, skąd już nie powrócili... Pozostało po nich tzw. Suburbium żydowskie, czyli dzielnica na przedmieściu, która obecnie uważana jest za unikatowy na tych terenach zespół budynków gminy żydowskiej z XVIII wieku składający się z synagogi, szkoły, łaźni, rzeźni, budynku władz i cmentarza.

 

    9. Nieczynna synagoga Chewra Bikur Cholim 

 

Pod koniec XVII wieku miasto zaczęło podupadać. W 1679 roku dotknęła je kolejna epidemia, a w 1680 wielki pożar. Podobne katastrofy powtarzały się przez cały XVIII wiek, a doszły do nich jeszcze toczące się w tych stronach konflikty zbrojne i powstania węgierskie przeciwko Habsburgom. Paradoksalnie, zastój w rozwoju miasta w XVIII i XIX wieku pozwolił na zachowanie wielu zabytków, które przy intensywnej urbanizacji zapewne uległyby zniszczeniu. Dziś Bardejów jest małym, lecz wyjątkowo pełnym i dobrze zachowanym przykładem średniowiecznego miasteczka warownego kryjącego niedużą, żydowską dzielnicę...

 

Pamiątkowe bilety: