Kościoły Pokoju

...visit № 30...

 

...czyli: o dwóch Kościołach, które miały trwać tylko chwilę...

 

Mają ponad 350 lat i są zaliczane do największych drewnianych świątyń na świecie. Stoją niedaleko siebie: jeden w Jaworze, drugi w Świdnicy na Dolnym Śląsku. Oba są ewangelickimi kościołami o wyjątkowej, szachulcowej konstrukcji, charakteryzującej się białymi ścianami poprzecinanymi drewnianymi belkami. I oba mają niesamowitą historię...

Kościoły powstały w drugiej połowie XVII wieku, w następstwie pokoju westfalskiego kończącego krwawą, religijną wojnę trzydziestoletnią (1618-1648). Wojna z początku miała charakter konfliktu między protestantami a katolikami, szybko jednak przeistoczyła się w batalię o dominację na całym kontynencie europejskim. Katolicki cesarz Ferdynand III Habsburg naciskany przez protestancką Szwecję zgodził się, acz niechętnie, przyznać śląskim luteranom prawo do wybudowania trzech świątyń na obszarach bezpośrednio podległych jego władzy. Ale żeby nie było tak łatwo i przyjemnie, cesarska zgoda na budowę Kościołów Pokoju została obwarowana surowymi ograniczeniami. Budynki miały być wzniesione tylko z materiałów nietrwałych, takich jak drewno, piasek, glina czy słoma, bez użycia ani jednej cegły, ani jednego gwoździa czy kamienia. Mogły powstać jedynie poza granicami miasta, nie dalej jednak niż na odległość armatniego strzału z murów, by w razie czego móc roznieść je w pył jedną salwą. Musiały zostać ukończone w ciągu jednego roku, na koszt protestantów, a ich wygląd nie mógł przypominać tradycyjnych świątyń z wieżami i dzwonnicami. No i na koniec nie mogło być mowy o żadnych szkółkach parafialnych zlokalizowanych przy kościele. Mimo tak drakońskich nakazów i zakazów, wybudowano takie świątynie. Cesarz, w geście tolerancji zgadzając się na budowę, liczył na ich niedługi żywot. Miały być tymczasowe, nietrwałe i liche... Stało się inaczej - o cesarzu mało kto dziś pamięta, a Kościoły stoją, jak stały, swoim pięknem oczarowując kolejne pokolenia.

Jako że Jawor i Świdnicę dzieli zaledwie 30 km, postanawiamy z Margitą zobaczyć obie świątynie jednego dnia. Jak się później okazuje, jest to wyczyn łatwy do zrealizowania. Zaczynamy wczesnym rankiem od Jawora: Kościół został wybudowany w latach 1654-1655 według projektu wrocławskiego mistrza budowlanego Albrechta von Säbischa z zastosowaniem konstrukcji ryglowej. Ma 43,5 m długości, 14 m szerokości, 15,7 m wysokości i pomieści 6000 osób:

 

     1. Jawor - Kościół Pokoju pod wezwaniem Ducha Świętego

 

Mimo że jest święto 1 Maja, tłumów nie ma. Jesteśmy w zasadzie sami w świątyni. Znudzona kasjerka po sprzedaniu biletów naciska przełącznik w ścianie, rozświetlając wnętrze kościoła. I wtedy szczęki opadają na widok tego, co można zrobić z drewna, papieru i płótna:

 

    2. Wnętrze Kościoła Pokoju w Jaworze

 

Na uwagę zasługuje barokowe wyposażenie wnętrza: ołtarz, ambona i chrzcielnica. Po stronie północnej i południowej wzniesiono po cztery kondygnacje empor, których parapety zdobią obrazy ilustrujące sceny z Nowego i Starego Testamentu, pejzaże oraz tarcze heraldyczne. Drewniane elementy konstrukcyjne pokrywają polichromie z fantazyjnie poskręcanymi motywami roślinnymi.

 

   3. Jawor - barokowa chrzcielnica

 

Każdego roku od maja do września w zabytkowym wnętrzu organizowane są Koncerty Pokoju z muzyką kameralną, instrumentalną i chóralną, przyciągające artystów z Czech, Polski i Niemiec. Część repertuaru wykonywana jest na organach Kościoła Pokoju.

 

    4. Jawor - prospekt organowy 

 

Pół godziny jazdy samochodem i jesteśmy pod Kościołem Pokoju w Świdnicy. Tu zwiedzających jest już znacznie więcej, kolejne wycieczki wysypują się z autokarów.  Kamień węgielny pod budowę Kościoła położono 23 sierpnia 1656 roku. Autorem projektu, tak jak w Jaworze, był mistrz Albrecht von Säbisch, budową zaś zajął się świdnicki cieśla Andreas Kaemper. Został wzniesiony w systemie szachulcowym, na planie greckiego krzyża. Obok budowli, na początku XVIII wieku gdy sytuacja ewangelików znacznie się poprawiła, postawiono drewnianą dzwonnicę i założono szkółkę parafialną. Kościół ma 44 m długości i 30,5 m szerokości, a wnętrze pomieści aż 7500 osób, z czego 3000 może zająć miejsca siedzące:

 

    5. Świdnica - Kościół Pokoju pod wezwaniem Świętej Trójcy

 

Tu również widok wnętrza zapiera dech w piersiach. Barokowy ołtarz główny, dzieło Gotfrieda Augusta Hoffmanna, został zamówiony z okazji stulecia Kościoła w 1752 roku i ukończony w roku następnym. Niestety, ołtarz jest w trakcie renowacji, jednak widać znaczną jego część:

 

    6. Świdnica - ołtarz główny ze sceną chrztu Chrystusa

 

Empory na całej długości pokryte są 78 tekstami wersetów biblijnych i 47 scenami alegorycznymi - obrazy malowane na deskach ilustrują i wyjaśniają sens znajdujących się obok cytatów z Pisma Świętego. 

 

    7. Świdnica - fragment empory 

 

Na wprost Loży Hochbergów, dobroczyńców Kościoła, znajduje się wspaniała barokowa ambona, również dzieło Hoffmanna, pochodząca z roku 1729. Schody są zdobione scenami biblijnymi, na balustradzie znajdują się rzeźbione alegorie Wiary, Nadziei i Miłości, a nad drzwiami do ambony umieszczono postać Jezusa Dobrego Pasterza.

 

     8. Świdnica - bogato zdobiona barokowa ambona

 

W świątyni zachowały się także zabytkowe organy z barokowym prospektem z lat 1666-1669, zbudowane przez firmę Gottfrieda Klose z Brzegu. Na najwyższej emporze nad ołtarzem znajdują się mniejsze organy ufundowane w 1695 roku przez Sigismunda Ebersbacha.

 

     9. Świdnica - prospekt organowy

 

Świdnicki Kościół Pokoju stanowi symbol pojednania polsko-niemieckiego nie tylko z nazwy. W 1989 roku spotkali się tu premier Polski Tadeusz Mazowiecki i kanclerz Niemiec Helmut Köhl, modląc się wspólnie o pokój i przyjaźń. 

Na mocy pokoju westfalskiego wybudowano na Śląsku trzy drewniane Kościoły Pokoju. Te w Jaworze i w Świdnicy do dziś zachwycają swą architekturą i wspaniałym wyposażeniem. Mniej szczęścia miał trzeci Kościół Pokoju, wzniesiony w 1652 roku w Głogowie. Dwa lata po ukończeniu budowy huragan spowodował zawalenie się świątyni. Odbudowany z ruin spłonął doszczętnie w 1758 roku, podczas ostatniego wielkiego pożaru Głogowa...

 

Pamiątkowy bilet ze Świdnicy, bilet z Jawora zaginął gdzieś w ferworze zwiedzania: