Toruń

...visit № 75...

 

...czyli: o pierniku i Koperniku...

O Toruniu, tak jak o Krakowie czy Wrocławiu, można pisać do woli i bez umiaru. W końcu to jedno z najstarszych miast Polski, które w swej długiej historii może się pochwalić czy to przynależnością do Hanzy, czy też prawem do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla, czy w końcu poszczycić się miejscem urodzenia najsłynniejszego z astronomów. Toteż w największym skrócie, by nie zanudzić, a przytoczyć fakty dla Torunia istotne: początek współczesnemu miastu dali Krzyżacy w 1230 roku, dla których był on punktem wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenia państwa zakonnego. Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 1232 roku wystawiony przez ówczesnego mistrza krzyżackiego, Hermana von Salza. Terytorium miasta określał od 1251 roku tzw. przywilej chełmiński, a trzydzieści lat później Toruń był już pełnoprawnym członkiem Hanzy, co wiązało się z jego szybkim rozwojem. 1 lutego 1411 roku zawarto tu I pokój toruński, kończący wielką wojnę polsko-krzyżacką, tą ze słynną bitwą grunwaldzką w tle. W 1454 roku wybuchło powstanie antykrzyżackie, a zburzenie zamku komtura przez mieszczan dało początek kolejnej wojnie Polski z zakonem. Po tych wydarzeniach Toruń znalazł się w granicach Rzeczypospolitej na następne trzy wieki, aż do drugiego rozbioru Polski. Okres ten to najpierw czas szybkiego rozkwitu - miasto bogaciło się na handlu wiślanym, składzie soli i towarów solonych, organizowaniu wielkich dorocznych jarmarków przyciągających rzesze handlarzy i kupujących z całej Europy. Druga połowa XVII wieku to czas osłabienia pozycji miasta ze względu na toczące się wojny i wyniszczające ludność zarazy dżumy i grypy. II rozbiór Rzeczypospolitej włączył Toruń w skład Królestwa Prus, a 24 stycznia 1793 roku wojska pruskie wkroczyły do miasta. Po ośmiu latach (1807-1815) przynależności do Księstwa Warszawskiego, Toruń wrócił do Prus na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego, po przegranej wojnie Napoleona. W niepodległej Polsce miasto zameldowało się w 1920 roku, w wyniku postanowień traktatu wersalskiego. Nie na długo - 7 września 1939 roku na rogatkach Torunia pojawił się Wehrmacht... 1 lutego 1945 roku wojska radzieckie oswobodziły miasto spod okupacji hitlerowskiej, zostawiając pod miejskimi murami prawie 2200 poległych żołnierzy. Kolejny raz Toruń wrócił do Polski.

Miasto jest podzielone Wisłą. I to podzielone na dwie krainy historyczne - jego prawobrzeżna część leży na Pomorzu, lewobrzeżna zaś należy do Kujaw. Zaczynamy z Margitą zwiedzanie Torunia od kujawskiej części, a dokładnie od punktu widokowego na Kępie Bazarowej, naprzeciwko Bramy Mostowej. Roztacza się stąd wspaniała Panorama Nadwiślańska, jeden z najbardziej znanych polskich widoków, który można podziwiać ze specjalnie przygotowanego tarasu:

 

     1. Panorama Nadwiślańska - idealne miejsce do podziwiania Starego Miasta i jego zabudowy

 

Przejeżdżamy przez zabytkowy most na Wiśle i rozglądamy się za parkingiem blisko historycznego centrum. Z zostawieniem samochodu nie ma problemu, lecz miasto, znane niegdyś ze składów solnych, również dziś słono liczy sobie za godzinę parkowania. Za to do Ratusza z parkingu mamy tylko pięć minut spacerkiem.

 

     2. Ratusz Staromiejski

 

Ceglany budynek na środku Rynku Staromiejskiego jest jednym z najwybitniejszych i najbardziej monumentalnych osiągnięć średniowiecznej architektury mieszczańskiej w Europie. Wzniesiony w latach 1391-1399 w stylu gotyckim, mieścił w swych skrzydłach bogate kramy i ławy chlebowe, zachwycał sukiennicami, użyczał pomieszczeń dla wagi miejskiej i sądu. Obecnie w Ratuszu mieści się główny oddział Muzeum Okręgowego, można również za niewielką opłatą (12 zł) wdrapać się na szczyt ratuszowej wieży. Oczywiście nie przepuszczamy tej okazji, wszak widok z wieży równy jest widokowi Panoramy Nadwiślańskiej.

 

     3. Bazylika katedralna Św. Jana Chrzciciela i Św. Jana Ewangelisty

 

Ze szczytu wieży od razy rzuca się w oczy górująca nad ceglanymi budynkami Starego Miasta okazała bryła katedry Świętych Janów - Chrzciciela i Ewangelisty. Dawna staromiejska fara jest jednym z najwspanialszych przykładów architektury gotyku na ziemi chełmińskiej. Budowana w kilku etapach, swój ostateczny kształt przybrała końcem XV wieku. W swej historii służyła katolikom i protestantom, przez 13 lat była nawet użytkowana wspólnie, przez oba te wyznania. Zasłynęła także jako miejsce najważniejszych uroczystości miejskich, w tym związanych z wizytami królów polskich w Toruniu. Z wieży Ratusza pięknie prezentuje się też inna świątynia:

 

     4. Kościół pofranciszkański Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, na pierwszym planie neogotycki gmach Poczty Polskiej

 

Pierwotnie należący do zakonu franciszkanów, następnie protestancki i bernardyński, od 1830 roku jest kościołem parafialnym. Murowany z cegły, bez wieży, z pierwszą tak wysoką na tych terenach asymetryczną halą, ma duże znaczenie dla rozwoju architektury gotyckiej Pomorza. Jest miejscem spoczynku królewny szwedzkiej Anny Wazówny, która zmarła w 1625 roku w Brodnicy, ale z powodu zakazu odprawiania nabożeństw luterańskich nie mogła być pochowana w tym mieście.

Rynek Staromiejski, oprócz Ratusza, posiada bogatą ofertę zabytków - Dwór Artusa, ceglany gmach Poczty Polskiej, pałac Meissnerów i przede wszystkim wielką liczbę kamienic o przepięknych fasadach. Rynek był od wieków sercem miasta, tu odbywały się imprezy okolicznościowe i turnieje, przystawały konne omnibusy, był też miejscem straceń i kar wymierzanych przy miejskim pręgierzu.

 

     5. Kamienica "Pod Gwiazdą" na wschodniej pierzei Rynku, pierwotnie gotycka, przebudowana w XVI i XVII wieku. Należała krótko do Filipa Kallimacha - sekretarza króla Kazimierza IV Jagiellończyka

 

Zagłębiamy się z Margitą w brukowane, średniowieczne uliczki Starego Miasta, pomiędzy mieszczańskie i patrycjuszowskie kamienice, te najstarsze, gotyckie, z XIV-XVI wieku oraz te nowsze, renesansowe i barokowe. Wśród kamienic wyrasta nagle ta najbardziej znana, ozdobiona przepiękną fasadą, należąca w drugiej połowie XV wieku do rodziny Koperników. Przez wielu historyków uznawana jest ona za miejsce narodzin najsłynniejszego z tego rodu - Mikołaja. 

 

     6. Dom narodzin Mikołaja Kopernika, stojący, a jakżeby inaczej, przy ulicy Mikołaja Kopernika 15/17

 

Mikołaj Kopernik - matematyk, prawnik, ekonomista, strateg wojskowy, lekarz, a przede wszystkim genialny astronom, autor przełomowego De revolutionibus orbium coelestium, przyszedł na świat 19 lutego 1473 roku prawdopodobnie za murami tej gotyckiej kamienicy, noszącej dziś miano Domu Kopernika. Domniemane miejsce narodzin słynnego polskiego uczonego można dziś zwiedzać również wewnątrz, wykupując stosowny bilet.

Pozostałości średniowiecznych obwarowań Starego Miasta przypominają o obronnym charakterze Torunia. Fragmenty murów, baszty i bramy miejskie, budowane od połowy XIII wieku i modernizowane do XV wieku, zachowały się do dnia dzisiejszego na wielu odcinkach wzdłuż Wisły i ulic miejskich. Jedną z bardziej znanych i charakterystycznych toruńskich wież jest Krzywa Wieża. Wybudowana została w drugiej połowie XIII wieku jako prosta, 15-metrowa baszta obronna wtopiona w system murów miejskich. Już w średniowieczu z piaszczysto-gliniastego podłoża, na którym stała baszta, pod wpływem jej ciężaru osunęły się piaski, powodując przechylanie się wieży do momentu, aż osiadła na gruncie bardziej trwałym. Dziś Krzywa Wieża ze swoim odchyleniem od pionu o prawie 1,5 metra jest znaną wizytówką toruńskiego Starego Miasta:

 

    7. Baszta miejska Krzywa Wieża, stojąca przy ulicy nazwanej jej imieniem

 

Obwarowania miejskie to nie tylko baszty i mury, to także okazałe bramy. Jedną z trzech bram średniowiecznego Torunia, które przetrwały do dzisiaj, jest Brama Mostowa z 1432 roku:

 

    8. Mury obronne od strony Wisły i Brama Mostowa

 

Jej nazwa wiąże się z tym, że prowadziła do drewnianego mostu przez Wisłę, wzniesionego końcem XV wieku i istniejącego do XIX wieku. Przed zbudowaniem mostu zwana była Promową lub Przewoźną. Dwie inne bramy toruńskich murów obronnych noszą nazwy Klasztorna i Żeglarska, natomiast wśród baszt należy wspomnieć jeszcze o Monstrancji, Wartowni, Gołębniku, Żurawiu i Kocim Łbie.

Wędrówkę po Toruniu kończymy w miejscu, gdzie wszystko się zaczęło, czyli w ruinach zamku krzyżackiego. Siedziba komtura została wzniesiona w XIII wieku i rozbudowana w XIV i XV wieku. Była najwcześniejszym zamkiem krzyżackim wzniesionym na ziemi chełmińskiej na planie podkowy, a nie w formie typowego, regularnego czworoboku. 7 lutego 1454 roku torunianie jako członkowie Związku Pruskiego rozpoczęli szturm, a później oblężenie zamku. Następnego dnia komtur Albrecht Kelb poddał zamek, a mieszczanie ochoczo dokonali jego destrukcji. Tak skutecznej, że do dziś dnia nie zostało z niego zbyt wiele:

 

    9. Ruiny zamku krzyżackiego

 

Zespół Staromiejski Torunia jest jednym z najcenniejszych zabytków w Polsce, a pod względem ilości zachowanych kamienic z okresu średniowiecza znajduje się na czołowym miejscu wśród miast południowego pobrzeża Bałtyku i Morza Północnego. Stare Miasto - jako cenna substancja historyczna - miało sporo szczęścia, gdyż poza niewiele znaczącymi epizodami nie zostało dotknięte zniszczeniami wojennymi, będącymi udziałem tak wielu polskich miast. Doceniła to w 1997 roku komisja UNESCO, wpisując Toruń na Listę Światowego Dziedzictwa. Na koniec obowiązkowo trzeba wspomnieć o bez wątpienia najbardziej znanym toruńskim przysmaku - pierniku. Charakterystyczne piernikowe serca w czekoladzie, kryjące różane nadzienie, produkowane od lat przez Fabrykę Cukierniczą "Kopernik", są znane i cenione nie tylko w Polsce. To dodatkowy atut, by odwiedzić stary, dostojny i piękny Toruń - miasto piernika i Kopernika, choć niektórzy dodaliby jeszcze ojca R...

 

Pamiątkowy bilet: