...visit № 22...
...czyli: drewnianymi świątyniami Karpaty stoją...
Położenie Słowacji w Europie Środkowej, na styku różnych kultur sprawiło, że do dziś dnia możemy podziwiać w tym kraju tak dużą liczbę drewnianych kościołów o oryginalnej architekturze ludowej. Według zapisów historycznych na Słowacji było ponad 300 drewnianych świątyń stojących na ziemiach, gdzie kultura zachodniorzymska przenikała się z kulturą wschodnio-bizantyjską. Obecnie zachowało się około 60 drewnianych kościołów pochodzących z XVI-XVIII wieku, w większości usytuowanych we wschodniej części Karpat. Zwykle wznoszono je poza wioską, w miejscach odludnych i trudno dostępnych. Jedynym niedrogim i łatwo dostępnym budulcem było drewno, toteż całe ich ściany, dachy, wnętrza oraz najdrobniejsze szczegóły wykończeniowe zostały wykonane z tego właśnie materiału, i co ciekawe, bez użycia gwoździ! Osiem takich świątyń zostało wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2008 roku - są to dwa kościoły rzymskokatolickie (Tvrdošín i Hervartov), trzy ewangelickie (Leštiny, Kežmarok i Hronsek) oraz trzy greckokatolickie (Bodružal, Ladomirová i Ruská Bystrá). Do tej pory udało mi się odwiedzić aż siedem z nich...
Drewniane świątynie z Listy UNESCO niestety nie leżą obok siebie, zajęło mi prawie cztery lata i rozłożyło się na trzy wyjazdy do Słowacji zobaczenie ich wszystkich, poniekąd przy okazji zwiedzania innych miejsc. Toteż nie będę opisywał moich wizyt w kościołach chronologicznie, bo zrobi się bałagan, przedstawię je w trzech grupach ze względu na wyznanie - wtedy będzie, jak to mówią bracia Słowacy, poriadok a čistota...
By zobaczyć wspaniały, XV-wieczny kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Wszystkich Świętych, należy przejeżdżając przez niewielki Twardoszyn (Tvrdošín) w kierunku polskiej granicy w Korbielowie skręcić w centrum w lewo. Co prawda niewielka tabliczka pokazuje kierunek, ale beztrosko przeoczyliśmy ją z Margitą i dopiero stara podróżnicza zasada: "koniec języka za przewodnika", czyli rozpytanie na straganie warzywnym przy drodze, nieomylnie wiedzie nas do celu. Świątynia położona jest malowniczo na niewielkim stoku, tuż obok małego cmentarzyka:
1. Tvrdošín - rzymskokatolicki kościół pw. Wszystkich Świętych
To jeden z najstarszych i najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej na Słowacji. Kościół został zbudowany w stylu gotyckim w drugiej połowie XV wieku, przez pewien czas służył również miejscowym protestantom. Jego wnętrze skrywa okazały, późnobarokowy ołtarz, ambonę z 1654 roku ozdobioną figurami Czterech Ewangelistów, polichromie ścienne i wspaniale malowane stalle. Obecnie nabożeństwa odbywają się w nim tylko raz w roku, na początku listopada, gdy wypadają obchody Wszystkich Świętych. Dlatego nie dziwi nas specjalnie, że w środku sierpnia drzwi do świątyni zastajemy zamknięte...
Drugi z kościołów rzymskokatolickich wpisanych na Listę UNESCO stoi w malutkiej wsi Hervartov w kraju preszowskim i udajemy się do niego przy okazji zwiedzania pobliskiego Bardejova:
2. Hervartov - rzymskokatolicki kościół pw. Świętego Franciszka z Asyżu
Został zbudowany na przełomie XV i XVI wieku, najprawdopodobniej w 1500 roku. Wewnątrz znajduje się gotycki, malowany ołtarz skrzydłowy, obraz przedstawiający Ostatnią Wieczerzę, ściany zaś i strop zdobią cenne malowidła. Niestety, tego także nie jest nam dane zobaczyć. Co prawda na zatrzaśniętych odrzwiach wisi kartka z informacją, że w sąsiednim domu mieszka osoba mogąca otworzyć świątynię, lecz pod wskazanym adresem nie zastajemy nikogo...
Kościoły artykularne to grupa drewnianych świątyń protestanckich na Słowacji, powstałych na przełomie XVII i XVIII wieku. Nurty Reformacji przeniknęły na tereny Górnych Węgier stosunkowo wcześnie za pośrednictwem licznych osadników pochodzenia niemieckiego. Krwawe powstania antyhabsburskie oraz obawy przed najazdem Turków zmusiły ówczesnego króla Węgier Leopolda I do ustępstw wobec luteranów. Podczas sejmu w Sopronie w 1681 roku zatwierdzono kodeks, którego artykuły zezwalały protestantom na budowę świątyń, i stąd też wywodzi się ich nazwa. Budowa kościołów artykularnych, podobnie jak w Jaworze i Świdnicy na Śląsku, była ograniczona pewnymi obostrzeniami: w każdym komitacie mogły powstać tylko dwie takie świątynie, i to poza granicami osad, do ich budowy nie można było używać kamienia ani żelaza, tylko drewna i innych nietrwałych materiałów, nie mogły też posiadać wieży ani dzwonnic. Obecnie zachowało się na Słowacji 5 kościołów artykularnych, spośród których 3 najcenniejsze znalazły się na Liście UNESCO. Wracając z Bańskiej Szczawnicy wstępujemy do pierwszego z nich, leżącego w niewielkiej miejscowości Hronsek:
3. Hronsek - protestancki kościół artykularny
Miejsce pod budowę świątyni zostało wskazane miejscowym protestantom przez cesarskiego urzędnika w 1725 roku na małej wysepce na rzece Hron. Budowę ukończono już w roku następnym i gotowy kościół poświęcono pamięci Marcina Lutra. Ulokowany na planie greckiego krzyża ma 26 m długości, 11 m szerokości i 8 m wysokości. Jego wzniesiona z dębowego i modrzewiowego drewna konstrukcja szkieletowa nawiązuje do popularnych w Niemczech budowli szachulcowych. Pokryty jest stromym, gontowym dachem, na którego trzech szczytach umieszczono dębowe krzyże, na czwartym zaś figurę koguta jako symbolu chrześcijańskiej czujności. Świątynia, o dziwo, jest otwarta na oścież. Wewnątrz zastajemy charakterystyczny dla kościołów luterańskich amfiteatralny układ ław oraz organy znajdujące się w dość nietypowym miejscu, bo ...nad ołtarzem. Godne uwagi są również: drewniana ambona z baldachimem, chrzcielnica z 1726 roku oraz malowidło Zesłanie Ducha Świętego w ołtarzu głównym. Obok, na placu wśród starych lip, wznosi się barokowa drewniana dzwonnica, zbudowana w tym samym czasie co kościół:
4. Hronsek - barokowa dzwonnica przy kościele artykularnym
Jeden z niewielu drewnianych kościołów leżących na Orawie znajduje się we wsi Leštiny w kraju żylińskim. Został zbudowany w latach 1688-89 pod patronatem niejakiego Hioba Zmeški, kapitana straży z pobliskiego Zamku Orawskiego. Do jego budowy użyto świerków z okolicznych lasów, a że wzniesiono go na zboczu pagórka, nachylenie terenu zrównoważono kamienną podstawą. Tu również mamy farta - kościół jest otwarty, a do środka weszła właśnie jakaś wycieczka, przybyła stojącym nieopodal autokarem. Nie namyślając się długo, dołączamy do zwiedzających...
5. Leštiny - protestancki kościół artykularny
Wnętrze kościoła jest bogato zdobione i wyróżnia się różnorodnością kształtów, kolorów oraz motywów zdobień i dekoracji. Zorganizowana grupa po kilkunastu minutach opuszcza nawę, a my zostajemy sami w świątyni, ku zdziwieniu lokalnej przewodniczki. Gdy wychodzi na jaw, że nie należymy do wycieczki, pani wyraźnie nadąsana oznajmia nam, że wstęp jest płatny i tylko w określonych godzinach dla wcześniej umówionych grup. Sytuację ratują nasze przeprosiny i informacja, że jesteśmy z Cieszyna, gdzie zamieszkuje od wieków spora liczba osób wyznania protestanckiego. Okazuje się, że pani przewodniczka dobrze zna luterańskiego proboszcza z naszego miasta, ba, jego syn nawet brał tu ślub przed kilkoma laty. Wyraźnie udobruchana nie dość, że odmawia przyjęcia zapłaty za bilet, to jeszcze pozwala robić zdjęcia i powtórnie oprowadza nas po wnętrzu...
6. Leštiny - wnętrze kościoła artykularnego
Ostatnim z kościołów artykularnych na Liście UNESCO jest ten stojący w Kieżmarku na Spiszu. Środki na budowę świątyni zbierano przez szereg lat, kwestowano nawet wśród protestantów z północnej Europy, by wreszcie wznieść ją w 1717 roku w niewiarygodnie krótkim czasie 3 miesięcy! Wzorem dla budowniczych był Kościół Północny z Amsterdamu zbudowany na planie równoramiennego krzyża greckiego - ten kształt rozpowszechnił się pierwotnie w krajach niemieckich i Skandynawii, po czym przez Śląsk dotarł na Górne Węgry. Według tradycji w budowie kościoła mieli pomagać cieśle ze szwedzkich stoczni, dlatego sklepienie przypomina wnętrze kadłuba łodzi a okrągłe okna - okrętowe bulaje. W rzeczywistości we wznoszeniu i wyposażaniu świątyni mieli udział rzemieślnicy z całego Spisza. Na fundamentach z cisowych belek postawiono drewniane ściany konstrukcji zrębowej, z zewnątrz omiecione gliną i bielone. Wewnątrz rozległe i wysokie sklepienie oparto na 4 okrągłych, drewnianych słupach, ściany zaś ozdobiono licznymi rzeźbami i malowidłami.
7. Kežmarok - protestancki kościół artykularny
Kościół zastajemy otwarty. Wchodzimy z Margitą do środka, podziwiamy wnętrze, gdy nagle zjawiająca się nie wiadomo skąd starsza pani oznajmia nam, że kościół jest jednak zamknięty, a my wtargnęliśmy do niego bezprawnie. Używamy całego naszego wdzięku osobistego - strażniczka świątyni macha ręką i z uśmiechem stwierdza, że skoro już weszliśmy, to możemy się jeszcze chwilę porozglądać...
Oprócz świątyń rzymskokatolickich i prawosławnych w słowackich Karpatach zachowały się jeszcze cerkwie łemkowskie obrządku greckokatolickiego. Jedna z nich, pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła, stoi we wsi Ladomirová w kraju preszowskim:
8. Ladomirová - greckokatolicka cerkiew pw. Świętego Michała Archanioła
Została wzniesiona w 1742 roku w południowej części wsi. Ucierpiała znacznie podczas II wojny światowej oraz w 1957 roku, kiedy to w czasie silnej burzy została uszkodzona przez powalone drzewo. Za każdym razem została jednak pieczołowicie odbudowana i wyremontowana. Najcenniejszym zabytkiem wewnątrz świątyni jest pięciopiętrowy, kompletny ikonostas z XVIII wieku, ozdobiony jeszcze starszymi ikonami. Kościół niestety jest zamknięty na cztery spusty - Łemków zostało już niewielu we wsi, zdominowanej dziś przez mieszkańców pochodzenia romskiego...
Niedaleko od wsi Ladomirová leży jeszcze mniejsza osada - Bodružal, w której zachowała się drewniana świątynia pod wezwaniem Świętego Mikołaja. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego, składająca się z trzech pomieszczeń - nawy, prezbiterium i babińca.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz