Historyczny Kair

...visit № 189...

...czyli: o największym ośrodku świata islamskiego...

Kair jest stolicą i najludniejszym miastem Egiptu. Przeszło 20 milionów stałych obywateli czyni go również największą metropolią Bliskiego Wschodu, a do niedawna całej Afryki. Szacuje się, że codziennie przybywa do stolicy około tysiąca nowych mieszkańców! Nazywany jest "Matką Świata" lub "Miastem Tysiąca Minaretów". Położony nad Nilem, stanowi niezaprzeczalnie największy ośrodek islamskiego świata. Wielki Kair pełen jest kontrastów - są tu bogate osiedla mieszkaniowe i centra biznesowe, zabytkowe kwartały islamskie i koptyjskie, strefy handlowe i rzemieślnicze, jednak najwięcej przestrzeni zajmują wszechobecne dzielnice biedoty...
Wpis "Historyczny Kair" odnosi się głównie do obszarów, które powstały od czasów muzułmańskiego podboju Egiptu w 641 roku, a więc: starówki otoczonej murami, Cytadeli i terenu wokół niej, Starego Kairu pełnego koptyjskich reliktów, rzemieślniczej dzielnicy Bulaq oraz historycznych cmentarzy z owianym złą sławą Miastem Umarłych - prastarą nekropolią, na terenie której aktualnie mieszka kilka milionów ubogich muzułmanów, traktujących kamienne nagrobki jako stoły i łóżka. Kiedyś ten zabytkowy obszar zwał się Fustat, dzisiejszy Kair wyrósł wokół niego dużo, dużo później. Ale po kolei...
Był 640 rok, gdy arabska armia pod dowództwem Amr Ibn al-Asa, towarzysza proroka Mahometa, wtargnęła do kraju piramid i zaczęła jego podbój. Muzułmańscy zdobywcy nie chcieli stacjonować w nadmorskiej Aleksandrii, woleli założyć całkiem nową stolicę. Wybór padł na brzeg Nilu, niedaleko ruin starej rzymsko-bizantyjskiej fortecy zwanej Babilon, mniej więcej na granicy obszarów Dolnego i Górnego Egiptu. Funkcjonował tu już niewielki fort Fustat, zamieszkany głównie przez chrześcijańskich Koptów. W 642 roku Arabowie zdobyli go, po czym umocnili i przekształcili w potężną twierdzę i zarazem swą islamską stolicę na terenie Egiptu. Miasto zaczęło szybko się rozwijać, powstał w nim pierwszy w Afryce meczet. Przez wieki istnienia z Fustat rządziło Egiptem kilka dynastii muzułmańskich: najpierw ród Umajjadów, od 750 roku Abbasydzi, od 969 roku kalifowie Fatymidzi, w czasie wojen krzyżowych władcy wywodzący się z Ajjubidów i Mameluków - aż do 1517 roku i podboju państwa faraonów przez Imperium Osmańskie. Każda z dynastii dołożyła się do splendoru i bogactwa swej stolicy. Warta przytoczenia data to 973 rok, gdy za Fatymidów założono istniejący do dziś meczet Al-Azhar z uniwersytetem, który wnet stał się światowym centrum nauczania teologii islamskiej. Ta sama dynastia trzy lata wcześniej postanowiła wznieść obok Fustat nowe miasto, które z czasem rozrosło się potężnie i otrzymało nazwę al-Mu'izziyya al-Qaahirah, w skrócie Qahirah, czyli współczesny Kair...
Nie jest proste zwiedzanie historycznego Kairu, głównie z uwagi na bezpieczeństwo. Cytadeli Kairskiej z Meczetem Alabastrowym pilnują uzbrojeni żołnierze, więc zdecydowana większość turystów tu właśnie dowożona jest autokarami. Dzielnica Stary Kair też należy do niegroźnych, gdyż zamieszkuje ją głównie koptyjska społeczność. Natomiast Miasto Umarłych należy omijać szerokim łukiem - jeśli udałoby nam się z Margitą wyjść z niego cało, to na pewno bylibyśmy lżejsi o portfele, biżuterię i aparat fotograficzny...

    1. Cytadela Kairska - mury i baszty fortecy

Cytadela Kairska to średniowieczna twierdza położona na wzgórzu Muqattam w pobliżu zabytkowego centrum miasta. Została wzniesiona w latach 1176-1183 przez sułtana Saladyna z dynastii Ajjubidów, przede wszystkim w celu ochrony przed krzyżowcami. Aż do śmierci wicekróla Muhammada Alego w 1849 roku, a więc przez prawie 700 lat, Cytadela była siedzibą muzułmańskich władców Egiptu. Jej struktura i architektura jest niezwykle skomplikowana - większość kolejno panujących kalifów zmieniała zabudowę według własnych pomysłów, toteż pozostało po ich fanaberiach całe mnóstwo pałaców i meczetów pośród plątaniny wąskich uliczek. Najsłynniejsza świątynia na terenie fortecy to celujący w niebo smukłymi minaretami Meczet Muhammada Alego, zwany także Alabastrowym:

    2. Cytadela Kairska - Meczet Muhammada Alego (Alabastrowy)

Meczet powstał w latach 1824-1848 na polecenie wicekróla Egiptu Muhammada Alego. Prezentuje typowo osmański styl - jest zwieńczony jedną dużą kopułą otoczoną przez kilka mniejszych, dwa wysokie na 82 metry minarety nadają przysadzistemu gmachowi wyraźnej lekkości. We wnętrzu oświetlonym żyrandolami znajdujemy ozdobny mihrab oraz dwa minbary, czyli kazalnice dekorowane alabastrem:

    3. Cytadela Kairska - wnętrze Meczetu Muhammada Alego

Obchodząc gmach świątyni, zastaję uchylone drewniane wrota. Mam szczęście, bowiem udaje mi się na moment wśliznąć na dziedziniec meczetu, od dawna niedostępny dla zwiedzających z powodu przedłużającego się remontu. Otaczające plac łukowate fronty wsparte na kolumnach pokryto cennym alabastrem, na północno-zachodniej stronie dziedzińca wznosi się monumentalny zegar wieżowy - dar francuskiego króla Ludwika Filipa:

    4. Cytadela Kairska - dziedziniec Meczetu Muhammada Alego z zegarem wieżowym

Meczet Alabastrowy jest najwspanialszą budowlą na terenie Cytadeli. W jego cieniu chowa się na uboczu najstarsza świątynia twierdzy - warowny meczet Al-Nasira z 1318 roku o minaretach z bulwiastymi zwieńczeniami i misternie rzeźbioną dekoracją:

    5. Cytadela Kairska - meczet Al-Nasira, przez wieki najważniejsza świątynia w państwie...

    6. ...oraz jego dziedziniec

Z murów Cytadeli rozciąga się wspaniała panorama Kairu - od starych dzielnic handlowych z wiekowymi meczetami i medresami aż po wieżowce na bogatych obrzeżach miasta. Mimo pięknego słonecznego dnia widoczność nie jest dobra - wszystko przez bijące w niebo czarne dymy z lokalnych spalarni śmieci w dzielnicach biedoty i spowijający metropolię gęsty smog...

    7. Stare Miasto Kairu z medresą i meczetem Sułtana Hassana (XIV wiek) na pierwszym planie. Na prawo od kompleksu zaczyna się Miasto Umarłych...

Nim do Egiptu przybyli Arabowie, w państwie faraonów egzystowali wyznawcy innych religii: chrześcijańscy Koptowie oraz wielka społeczność żydowska. Po Hebrajczykach nie ma tu już prawie śladu, natomiast Koptyjski Kościół Ortodoksyjny trzyma się całkiem nieźle. Dzielnica zwana Starym Kairem, na terenie której znajdują się pozostałości rzymskiej twierdzy Babilon, to nic innego jak pierwotny fort Fustat - kolebka egipskiego chrześcijaństwa i do dziś rejon zamieszkały przez kairską wspólnotę Koptów. Kościół Zawieszony pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny jest jednym z najstarszych w Egipcie, o historii datowanej na koniec III wieku. Stanowi siedzibę przywódcy duchowego chrześcijan koptyjskich:

    8. Stary Kair - koptyjski Kościół Zawieszony

Inną ważną dla Koptów świątynią w Starym Kairze jest kościół świętego Sergiusza, równie stary jak ten zwany Zawieszonym. Zgodnie z tradycją zbudowany jest na miejscu przebywania Świętej Rodziny w czasie pobytu w Egipcie. W jego wnętrzu otoczona marmurowymi kolumnami nawa kończy się bogato zdobioną hebanem i kością słoniową drewnianą przegrodą zwaną higab, oddzielającą sanktuarium od reszty świątyni:

    9. Stary Kair - wnętrze koptyjskiego kościoła św. Sergiusza

Pośród nowoczesnej zabudowy metropolii kairskiej leży ciasno wciśnięte jedno z najstarszych islamskich miast na świecie, z Cytadelą, koptyjskimi zabytkami oraz słynnymi meczetami, medresami, łaźniami tureckimi, fontannami, grobowcami i karawanserajami. Stary fort Fustat wraz z założonym w X wieku wokół niego nowym miastem Kairem stał się centrum świata islamu, osiągając "złoty wiek" w XIV stuleciu. I choć rząd egipski podejmuje różne wysiłki na rzecz zachowania tego historycznego dziedzictwa, to zabytkowe dzielnice nieustannie cierpią z powodu zaniedbań, zniszczeń i kradzieży, będąc częścią najbiedniejszych i najbardziej przeludnionych obszarów egipskiej stolicy...

Pamiątkowy bilet do Cytadeli Kairskiej: