Bazylika Poreč

...visit № 87...

 

...czyli: o biskupie Eufrazjanie i jego dziele...

 

Poreč to wyjątkowe miejsce na mapie chorwackiego półwyspu Istria. Jest jednym z najstarszych miast w okolicy, którego historia sięga VI wieku p.n.e. - wtedy to nad morskim brzegiem powstała niewielka iliryjska osada rybacka. W późniejszym czasie wioska została przejęta przez Rzymian, którzy wybudowali tu jeden ze swych licznych warownych obozów. Po upadku Imperium Rzymskiego Poreč został spustoszony przez Gotów, a w połowie VI wieku dostał się we władanie Cesarstwa Bizantyjskiego. To właśnie wtedy miasto przeżywało swój rozkwit, którego pozostałością jest istniejąca do dziś Bazylika Eufrazjana - jeden z największych i najlepiej zachowanych przykładów sakralnej sztuki bizantyjskiej w całym regionie Adriatyku.

Świątynia potocznie nosi imię biskupa Eufrazjana, z łaciny zwanego Euphrasiusem, po chorwacku zaś Eufrazijem. O jego życiu nie wiadomo zbyt wiele. Został kościelnym namiestnikiem Poreča w latach 530-540, namaszczonym na to stanowisko przez cesarza Justyniana po bizantyjskim podboju Istrii. Przed nim stanowisko to piastował tylko Maur z Parenzo, żyjący w III wieku pierwszy znany biskup Istrii, który podczas prześladowań chrześcijan w czasach cesarza Dioklecjana zginął męczeńską śmiercią i został pochowany w miejscowej kaplicy, a jego relikwie zaczęto bardzo szybko czcić jako święte. Gdy Eufrazjan objął biskupi stolec Poreča, jedną z pierwszych jego decyzji było wzniesienie nowej świątyni - wymagała tego powaga kościelnego urzędu, a przy okazji szczątki dostojnego poprzednika mogły znaleźć nowe, godne miejsce spoczynku. Przy budowie kościoła na miejscu starej kaplicy pracowali specjalnie sprowadzeni do Poreča wybitni architekci i rzemieślnicy z Rawenny i Konstantynopola. W efekcie powstała jedna z najwspanialszych bizantyjskich świątyń w całej ówczesnej Europie, która do dziś zachwyca swymi pięknymi, kolorowymi mozaikami. W kaplicy kościelnej złożono do sarkofagu relikwie św. Maura, jednak jak to w życiu bywa, to nie jego mianem, tylko fundatora Eufrazjana zaczęto z czasem nazywać nowy kościół. Żeby nie było wątpliwości co do osoby, która wyłożyła grosiwo na budowę, wewnątrz prezbiterium umieszczono łaciński napis, w wolnym tłumaczeniu głoszący: "Był to początkowo zrujnowany kościół, który runąć miał, lichy i ubogi. Kiedy usłużny kapłan Eufrazjan ujrzał, że siedziba jego zawalić się może, zburzył kaplicę i fundament położył pod nową świątynię. To, co dane ci zobaczyć, lśniącym złotem ozdobił, prezent godny swej osoby dając. Z imieniem Chrystusa na ustach konsekrował kościół, z radością wypełnił swe ślubowanie i cieszył się z dzieła swego"...

Kompleks znajduje się na północnym krańcu cypla, wcinającego się w Adriatyk od strony Starego Miasta Poreča i składa się z bazyliki oraz otaczających ją budynków kościelnych - atrium, Pałacu Biskupiego, kapitularza i majestatycznej dzwonnicy. Stojąc na wąskim chodniku pomiędzy wodą a bazyliką nie sposób ogarnąć wzrokiem całego zespołu, dlatego warto najpierw obejść niewielką zatoczkę, by z dalszej odległości przyjrzeć się dziełu biskupa Eufrazjana. Tak też robię, podczas gdy Margita rozsiada się na ławeczce pod murami i korzysta z ciepłych promieni sierpniowego słońca:

 

    1. Eufrazijeva Bazilika wraz z otoczeniem na Starym Mieście w Poreču

 

By wejść na teren świątyni, trzeba najpierw przespacerować się wąskimi, urokliwymi uliczkami Starego Miasta, które mają to do siebie, że prędzej czy później doprowadzą pod samą bramę kompleksu:

     2. Ozdobny portal wejściowy do zespołu bazylikalnego...

 

   3. ...oraz widok na fasadę bazyliki z atrium

 

Wstęp jest płatny i obejmuje wdrapanie się na kampanilę oraz zwiedzanie atrium, baptysterium, zbiorów w Pałacu Biskupa, podziemi oraz wnętrza samej bazyliki. Wytyczona trasa prowadzi najpierw do zagłębienia w kamiennej posadzce, które już w V wieku było ośmiobocznym baptysterium służącym do chrzczenia wiernych:

 

     4. Baptysterium

 

Następnym punktem zwiedzania jest pokonanie dziesiątek schodów prowadzących na szczyt XVI-wiecznej kościelnej wieży. Roztacza się stąd wspaniały widok nie tylko na cały zespół bazylikalny, ale również na charakterystyczne czerwone dachy Starego Miasta.

 

     5. Kampanila - dobudowana w XVI wieku dzwonnica kościelna

 

Z kampanili strzałki prowadzą wprost w podziemia, gdzie w lapidarium wyeksponowano ocalałe mozaiki podłogowe, pamiętające czasy pierwszej kaplicy z IV wieku:

 

     6. Mozaika datowana na IV wiek z motywem ryby - znakiem pierwszych chrześcijan

 

W Pałacu Biskupim, który powstał w tym samym czasie co Bazylika, znajduje się dziś siedziba Muzeum Sztuki Sakralnej. Zgromadzono w nim liczne stare rzeźby, obrazy, ołtarze, posągi świętych oraz stroje liturgiczne, kielichy, monstrancje i bogato zdobione krucyfiksy. Na dziedzińcu pod Pałacem można również oglądać dalsze pozostałości posadzek wyłożonych starożytnymi mozaikami:

 

     7. Strefa archeologiczna z pozostałościami starożytnych posadzek

 

I wreszcie na koniec zwiedzania wisienka na torcie, czyli sama Bazylika z jej wspaniałościami. Do nawy głównej szlak wprowadza nas bocznymi drzwiami, tuż obok wspaniale zdobionego wnętrza absydy:

 

     8. Najcenniejsza część Bazyliki z zachowanymi bizantyjskimi mozaikami

 

Widok jest oszałamiający. Nad wnętrzem absydy umieszczono postać siedzącego na niebiosach Chrystusa Pantokratora, a otacza go dwunastu apostołów dzierżących w dłoniach charakteryzujące ich atrybuty. Na wewnętrznej stronie łuku dawni artyści zamieścili wizerunek Baranka Bożego oraz, co ciekawe, portrety dwunastu kobiet, które zginęły męczeńską śmiercią. Świadczy to o fakcie, że za czasów cesarza Justyniana płeć piękna znacznie zyskała na ważności, a pierwsze wizerunki świętych niewiast zaczęły pojawiać się w kościołach. Jeden z medalionów przedstawia św. Eufemię, której kult jest na Istrii powszechny, a w pobliskim miasteczku Rovinj spoczywają jej relikwie w rzymskim sarkofagu z VI wieku. We wnętrzu kopuły absydy, misternie ułożona z kolorowych fragmentów mozaika obrazuje siedzącą na tronie Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus. I to jest właśnie ta postać, której tak naprawdę poświęcony jest kościół - jego pełna nazwa to Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Po bokach tronu stoją aniołowie i święci. Z lewej strony jest wspomniany wcześniej św. Maur z Parenzo, a za nim, z brzegu, znajdują się trzy postacie bez aureoli: biskup-fundator Eufrazjan trzymający makietę bazyliki oraz jego brat archidiakon Klaudiusz ze ...swoim synem! Dziś może dziwić fakt, że osoba duchowna zdecydowała się pokazać z potomkiem nad głównym ołtarzem, jednak Klaudiusz był tylko zarządcą diecezji, a ponadto nie było jeszcze wtedy ścisłego wymogu celibatu, stopniowo wprowadzanego dopiero w XI wieku, kiedy Kościół podzieliła wielka schizma wschodnia... Kolejny poziom niżej to sceny z życia Marii: Zwiastowanie i spotkanie z będącą w ciąży Elżbietą - to również rzadki obraz w sztuce sakralnej, ówczesny kościół z należytym szacunkiem czcił kobiety jako matki i nie unikał pokazywania ich w błogosławionym stanie. Najniższą część wnętrza absydy zdobi ciąg marmurowych płyt pokrytych geometrycznym ornamentem. Nad ołtarzem wznosi się inkrustowane cyborium wsparte na czterech marmurowych kolumnach, powstałe jednak dużo później, bo w XIII wieku.

     9. Nawa główna Bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zwanej Bazyliką Eufrazjana

 

Zabytki sakralne w Poreču, miejscu kultu chrześcijańskiego począwszy od IV wieku, tworzą najpełniejszy zachowany tego typu zespół. Kościół ze wspaniałymi mozaikami, atrium, baptysterium i Pałac Biskupi stanowią wybitne przykłady architektury, a sama Bazylika w wyjątkowy sposób łączy elementy klasyczne z bizantyjskimi, co było głównymi przesłankami do umieszczenia całego kompleksu na prestiżowej Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO...

 

Pamiątkowy bilet: