...visit № 197...
...czyli: jak Wielka Góra stała się Wielkim Dołem...
Trudno dziś dokładnie wskazać, kto i kiedy odkrył czerwony metal w okolicy dzisiejszego Falun, miasta w środkowej Szwecji leżącego pośrodku górniczego regionu Dalarna. Jak każdy szanujący się zabytek z głębokiego średniowiecza, tak i dawna kopalnia miedzi w Falun (Falu koppargruva) ma na ten temat legendę - ponad tysiąc lat temu miejscowy pasterz ponoć znalazł jedną z kóz z pyskiem umorusanym czerwonym pyłem. Dręczony ciekawością podążył za nią, a zwierzę doprowadziło go do złoża cennego metalu. Prawda to czy mit, niełatwo dociec, fakty jednak wskazują, że wydobycie rud miedzi rozpoczęło się na tych terenach około 1000 roku. Początkowo działalność prowadzona była na niewielką skalę, a okoliczni rolnicy zbierali bryły rudy i wytapiali z nich miedź, by wykorzystać ją na potrzeby gospodarstwa domowego. Mniej więcej w czasach Magnusa III, króla rządzącego Szwecją w latach 1275-1290, wydobycie nabrało rozpędu, a miejscowa szlachta i niemieccy kupcy przejęli prymitywne kopalnie od rolników. Odtąd miedź z Falun pojawiła się na rynkach całej Europy. Podpatrzone na kontynencie nowatorskie metody i technologie stosowane w górnictwie sprawiły, że w połowie XIV wieku kopalnia stała się ważnym zasobem narodowym, z którego miała pochodzić olbrzymia część dochodów państwa szwedzkiego w nadchodzących stuleciach...
W XVII wieku moce produkcyjne osiągnęły szczyt, a Kopalnia w Falun weszła w złoty wiek swej działalności. W tym czasie urobek służył do finansowania coraz to nowych wojen toczonych przez Szwecję - wtenczas kraj ten był liczącą się potęgą militarną i gospodarczą, o terytorium tak rozległym, że Bałtyk traktował jako największe ze swych wewnętrznych jezior... Zapotrzebowanie na miedź spływało z całej Europy, ceny szybowały w górę, toteż Wielka Góra w Falun, dostarczająca 2/3 światowego wydobycia tego metalu, zaiste była oczkiem w głowie szwedzkich królów. W rekordowym 1650 roku wyprodukowano tu 3000 ton czystej miedzi! I gdy wszystko szło jak po maśle, robotników przybywało, fedrunek parł aż huczało, a miasto Falun bogaciło się i kraśniało ponad miarę, przyszła znamienna w skutki noc przesilenia wiosennego Anno Domini 1687...
Już od jakiegoś czasu z czeluści Wielkiej Góry regularnie dobiegały dziwne i głośne dudnienia. Wypadki i zawały zdarzały się na przestrzeni wieków jak w każdej kopalni, ginęli w nich górnicy, jednak żadna spektakularna katastrofa szczęściem nie nawiedziła regionu Falun. Zintensyfikowane w poprzednich latach wydobycie sprawiło, że Wielka Góra poprzecinana była chaotycznym labiryntem sztolni, korytarzy, szybów i chodników zakończonych wyrobiskami. Nieraz ogromne pomieszczenia pod ziemią zlokalizowane były jedno pod drugim, a ich cienkie sufity i liche podpory nijak się miały do fachowego zabezpieczenia przed ruchami górotwórczymi i skutkami eksploatacji. W noc świętojańską 1687 roku jedna ze ścian działowych pomiędzy dwoma głównymi wyrobiskami nie wytrzymała naporu i runęła z hukiem. Zawał pociągnął za sobą kolejne, cała kopalnia, jak domek z kart, w parę chwil rozsypała się doszczętnie. Wydarzenie to mogłoby się stać jednym z największych nieszczęść w historii górnictwa, z setkami ofiar zasypanych i uwięzionych pod ziemią. Cudem nie zginął ani jeden człowiek, gdyż katastrofa miała miejsce akurat w dniu tradycyjnego skandynawskiego święta Midsommar, wolnego od pracy! Gdy górnicy nazajutrz stawili się na szychtę, ze zdumienia przecierali oczy - tam gdzie jeszcze niedawno wznosiła się Wielka Góra, teraz ziała otchłań Wielkiego Dołu...
Gdy pewnego lipcowego ranka zmierzam z Margitą i Natalą do raczej sennego Falun, nie spodziewam się zastać w kopalni jakichś większych tłumów. Wypełniony po brzegi obszerny parking szybko wyprowadza mnie z błędu - choć region Dalarna leży raczej z dala od uczęszczanych przez turystów szlaków, jednak Wielki Dół przyciąga rzesze zwiedzających, i to całkiem spore. Wychodząc z parkingu od razu trafiamy na imponujący widok:
Paradoksalnie zawał nie spowodował zaprzestania wydobycia i zamknięcia kopalni - fedrowano nadal, a ściany Wielkiego Dołu odkryły nowe, wcześniej niedostępne pokłady rudy miedzi. Ogromne zawalisko, o szerokości 350 metrów i głębokie na 95 metrów, najlepiej widoczne jest z drewnianej wieży widokowej postawionej tuż nad krawędzią urwiska. Nieopodal miała swoją siedzibę dyrekcja kopalni. Dziś w budynku swe zbiory prezentuje miejscowe muzeum - zobaczyć można między innymi minerały, modele maszyn, dawne narzędzia górnicze oraz sporą kolekcję obrazów przedstawiających właścicieli, dyrektorów i dobrodziejów kopalni:
O wejściu do podziemi kopalni możemy tylko pomarzyć - w czasach pandemii grupy zwiedzających pomniejszone są o połowę, a bilety trzeba zamawiać ze znacznym wyprzedzeniem. Margita i Natala, zaledwie symbolicznie doceniające uroki górniczego dziedzictwa, nie wydają się jakoś szczególnie zmartwione tym faktem. Ja zaś z zazdrością patrzę na grupę szczęśliwców, jak odziani w pomarańczowe kombinezony i kaski najpierw wchodzą z przewodnikiem do budynku szybu głównego, po kilku chwilach pojawiają się w drewnianej budce przyklejonej do ściany osuwiska, by ostatecznie zniknąć na dobre w podziemnych korytarzach:
Na szczęście dla tych, których omija zwiedzanie podziemnej części obiektu, na powierzchni przygotowano niemało atrakcji. Zupełnie za darmo można wejść do wiekowych budynków, w których mieści się drewniane koło wyciągowe oraz najstarszy szyb wiodący w czeluść kopalni. Ponoć jest tak głęboki, że kamień upuszczony z jego szczytu nie będzie słyszalny, gdy uderzy w dno sztolni...
W początkowym okresie działalności kopalni główną metodą wydobywania rud miedzi było ogrzewanie wyrobiska poprzez rozpalanie kontrolowanych pożarów. Po ostygnięciu skała stawała się krucha i łatwo pękała obrabiana młotkami, kilofami i klinami wbijanymi w szczeliny. Po wywiezieniu na powierzchnię rudę poddawano prażeniu, przez co wzbijający się ku niebu gęsty, trujący dym przez wieki był cechą wyróżniającą miasto Falun i okolice. Dopiero potem następował proces wytopu surowego metalu. Harówka pod ziemią była wyjątkowo ciężka - Karol Linneusz, wybitny XVIII-wieczny szwedzki przyrodnik i lekarz, tak wspominał swój pobyt w kopalni: To jeden z wielkich cudów Szwecji, ale równie straszny jak samo piekło, a warunki pracy górników opisywał: ...zewsząd otaczała ich sadza i ciemność. Kamienie, żwir, żrący witriol, dym, opary i kurz były wszędzie...
Strefa górnicza Wielkiej Góry rudy Miedzianej to nie tylko kopalnia i jej infrastruktura. Tuż za hałdami żużlu, sąsiadując z dawnymi magazynami, ciągną się równe szeregi drewnianych domków zamieszkałych niegdyś przez robotników pracujących pod ziemią. Niedaleko nich odnajdujemy budynek, w którym wytwarzano liny o różnych grubościach, masowo używane w kopalni. I tak najstarsze były produkowane ze ...skręcanych ogonów wołowych! Pozostała część bydlęcia nie szła na marne - z mięsa produkowano falukorv, miejscową kiełbasę uchodzącą za przysmak nie tylko wśród górników z Falun.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz