...visit № 193...
...czyli: o harmonijnej jedności natury i architektury cmentarnej...
Zdarzało mi się odwiedzać podczas moich podróży różne nekropolie - wspaniale dekorowane komory grobowe faraonów w tebańskiej Dolinie Królów, stare muzułmańskie cmentarze Rabatu i Marrakeszu, kamienne miejsca spoczynku dawnych dostojników Cypru i Petry, proste mogiły braci morawskich w Christiansfeld, porośnięte mchem macewy na żydowskich kirkutach Třebíči i Łodzi czy monumentalne pomniki warszawskich Powązek, wileńskiej Rossy i paryskiego Père-Lachaise. Dlatego z nieskrywaną ciekawością pewnego lipcowego popołudnia zdążam z Margitą i Natalą szosą w kierunku Sztokholmu, gdzie zamierzam zobaczyć i poznać, jak do trudnego tematu śmierci i pochówku podchodzą Skandynawowie...
W 1912 roku radni Sztokholmu uchwalili, że w dzielnicy Gamla Enskede, leżącej na południe od centrum szwedzkiej stolicy, powstanie nowy cmentarz. Na wyznaczonym obszarze o powierzchni prawie 100 hektarów do tej pory rósł iglasty las i funkcjonowała niewielka kopalnia piasku i żwiru. Jesienią 1914 roku ogłoszono międzynarodowy konkurs architektoniczny na projekt przekształcenia tego miejsca w nekropolię, gdzie dostojeństwo, ranga artystyczna i harmonia obiektów cmentarnych oraz miejsc pochówku miały iść w parze z naturą, bez wprowadzania większych zmian w konfiguracji leśnego krajobrazu. Pierwszą nagrodę zdobył projekt nazwany "Tallum", przedstawiony przez dwójkę młodych szwedzkich architektów: Gunnara Asplunda i Sigurda Lewerentza, którzy w swej pracy wzorowali się zarówno na niemieckich cmentarzach Ohlsdorf w Hamburgu i Waldfriedhof w Monachium, jak i na obrazach niemieckiego romantyka Caspara Davida Friedricha. Wnet zabrano się do pracy i w latach 1917-1920 powstał pełen godności "gaj zmarłych", zgodnie z nordycką tradycją całkowicie zintegrowany z otaczającą go przyrodą, nazwany po prostu Skogskyrkogården (szw. Leśny Cmentarz). W kolejnych latach, aż do 1940 roku, Asplund i Lewerentz zaprojektowali kolejne obiekty i kaplice wchodzące w skład kompleksu. Nekropolię otoczono długim na 4 kilometry murem, postawionym w ramach robót publicznych w międzywojennym okresie wielkiego bezrobocia. W efekcie całe założenie, łączące walory przyrodnicze z obiektami architektonicznymi, nadało temu miejscu wyjątkową wartość kulturową i wywarło ogromny wpływ na projektowanie cmentarzy w wielu krajach świata...
Przez teren Skogskyrkogården, oprócz urokliwych leśnych alejek, przebiega kilka asfaltowych dróżek, po których można poruszać się samochodem. Jedno z dostępnych darmowych miejsc postojowych znajduje się przy cmentarnej ulicy Kapellslingan, w samym sercu nekropolii - można zostawić na nim pojazd nie dłużej niż na 4 godziny. Mimo iż jest sobota, niewielki parking świeci pustkami, toteż bez zbędnej zwłoki rozpoczynamy zwiedzanie. Ponieważ cmentarz powstawał przeszło 25 lat, budowle znajdujące się na jego terenie reprezentują różne style i kierunki w szwedzkiej architekturze XX wieku. Najstarsza jest Skogskapellet (Leśna Kaplica) otwarta w 1920 roku, następnie powstała inspirowana sztuką antyczną i skandynawskim klasycyzmem Uppståndelsekapellet (Kaplica Zmartwychwstania), natomiast ukoronowaniem dzieła zostało Skogskrematoriet (Leśne Krematorium) z Trons kapell (Kaplicą Wiary), Hoppets kapell (Kaplicą Nadziei) i Heliga Korsets kapell (Kaplicą Świętego Krzyża), zbudowane w latach 1937-1940:
Zespół krematorium i trzech kaplic zdobi efektowna kolumnada okalająca Monumenthallen (Halę Monumentalną), pośrodku której stoi rzeźba Zmartwychwstanie dłuta szwedzkiego artysty Johna Lundqvista. Próbujemy dostać się do wewnątrz którejkolwiek z kaplic, jednak z powodu pandemii wszystkie pozamykane są na głucho i otwierane tylko na czas uroczystości pogrzebowych.
Ten fragment nekropolii pozbawiony jest drzew. Architekt Sigurd Lewerentz, który z dwójki autorów projektu odpowiedzialny był za krajobraz, skomponował obok Krematorium trawiastą przestrzeń z niewielką sadzawką oraz wzniesieniem o łagodnych zboczach. W ukształtowaniu terenu wyraźnie widać podobieństwa do romantycznych widoków malowanych przez Caspara Davida Friedricha. Pagórek nazwano Almhöjden (Wzgórze Wiązów) od gatunku drzew posadzonych na jego szczycie. Całość kompozycji zamyka potężny granitowy krzyż, który podobnie jak Krematorium i Kaplice zaprojektował Gunnar Asplund, specjalista od architektury sakralnej cmentarza:
Pod Wzgórzem Wiązów zaczyna się aleja zwana Sju Brunnars väg (Droga do Siedmiu Studni), początkowo biegnąca przez trawnik, a następnie znikająca pośród starych brzóz i sosen. Zagłębiając się w las, wchodzimy na właściwą część nekropolii. Jak okiem sięgnąć, tysiące nagrobków znaczą zielone poszycie pomiędzy pniami drzew. W przeciwieństwie do współczesnych, rozplanowanych nekropolii Skogskyrkogården sprawia wrażenie miejsca w pewnym stopniu "dzikiego", gdzie groby rozmieszczono bez ingerencji w naturalne ukształtowanie terenu, jednak zachowując równe odległości pomiędzy nimi. Niby rządzi tu przyroda, ale widać rękę architekta, który to wszystko scalił i uporządkował. Nie znajdujemy tu również okazałych grobowców czy pomników - nordyckie tradycje pogrzebowe sprowadzają się do postawienia zmarłemu prostego krzyża bądź kamiennej płyty wetkniętej w ziemię. Pierwotnym zamysłem Asplunda i Lewerentza było nawet zaznaczanie miejsc pochówku zwykłymi drewnianymi krzyżami, które z biegiem czasu miały ulegać naturalnemu zniszczeniu...
Dwaj architekci zaprojektowali tu niemalże wszystko - od monumentalnych obiektów sakralnych, poprzez budynki gospodarcze, aż po takie detale jak lampy czy ozdobne koryta na wodę:
Na przeciwległym do Krematorium krańcu cmentarza wzniesiono w 1925 roku Uppståndelsekapellet (Kaplicę Zmartwychwstania), nazwaną tak od sceny wyrzeźbionej w szczycie portyku na dachu przedsionka, podtrzymywanego przez 12 kolumn. Oczywiście kaplica również zamknięta jest na siedem spustów, jednak szklane okienko w drzwiach wejściowych pozwala na zajrzenie do środka i zrobienie zdjęcia części wnętrza:
Wracamy do parkingu asfaltową drogą, mijając po drodze dawne budynki gospodarcze, które kilkanaście lat temu gruntownie odnowiono i zaadaptowano na centrum informacyjne o Skogskyrkogården, a w pawilonie nazwanym "Tallum" umieszczono stałą ekspozycję poświęconą założeniu cmentarza i postaciom obu jego projektantów. Tak się składa, że nasz samochód stoi tuż obok Skogskapellet (Kaplicy Leśnej), więc na koniec spaceru kierujemy kroki w stronę tej właśnie budowli, najstarszej w całym kompleksie.
Skogskapellet była pierwszą kaplicą, która powstała na terenie cmentarza. W tej prostej drewnianej konstrukcji przykrytej dachem z gontu nadal widoczne są cechy stylu określanego jako narodowo-romantyczny. Jej projektant Gunnar Asplund przyznał się, że za wzór posłużyła mu chata zobaczona przypadkiem w którymś z wiejskich ogrodów. Jedyną ozdobą kaplicy jest umieszczona nad wejściem złota figura Anioła Śmierci autorstwa rzeźbiarza Carla Millesa.
Na Skogskyrkogården nie pochowano tylu zasłużonych dla Szwecji osobistości co na najstarszej nekropolii Sztokholmu Norra begravningsplatsen. Jednak i tu można znaleźć kilka sławnych nazwisk. Swój nagrobek pośród drzew ma między innymi Tim Bergling, bardziej znany jako Avicii, producent muzyczny, DJ i autor tekstów, który odebrał sobie życie w 2018 roku. Nieopodal Kaplicy Leśnej odnajdujemy miejsce spoczynku Grety Garbo (1905-1990), jednej z najbardziej popularnych i docenianych szwedzkich aktorek:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz