...visit № 204...
...czyli: o petroglifach epoki brązu w południowej Skandynawii...
Najsłynniejsze ryty naskalne Szwecji znajdują się niedaleko jej zachodniego wybrzeża, tuż przy granicy z Norwegią, około 130 kilometrów na północ od Göteborga, w historycznej prowincji Bohuslän, niedaleko miasteczka Tanumshede. A co to za petroglify i dlaczego właśnie tutaj? Już spieszę z wyjaśnieniami...
W północnej Skandynawii liczne ryciny na skałach przedstawiające myśliwych i zwierzęta pochodzą z bardzo odległych czasów megalitycznych. Dużo "nowsze", bo wykonane w epoce brązu, są rysunki naskalne z Tanum w południowej Szwecji. Dziś z tego stanowiska do Bałtyku jest spory kawał drogi, jednak nie zawsze tak było - 3000 lat temu poziom morza był o 25 metrów wyższy niż obecnie, a okolice Tanum leżały bezpośrednio na urwistym brzegu. Klimat był tu wtedy porównywalny z panującym w dzisiejszej południowej Francji. Krajobraz tworzyły polodowcowe jeziora otoczone dębowymi, jesionowymi, wiązowymi i lipowymi lasami. Ludzie z nordyckiej epoki brązu, przypadającej na okres od 1800 do 500 roku przed naszą erą, byli wprawni w obróbce drewna i kamienia, potrafili budować długie łodzie i nieźle radzili sobie z żeglugą. Utrzymywali się głównie z rolnictwa i hodowli trzody chlewnej - wołów, owiec, kóz i świń. Oswoili już także psy i konie. Ponadto trudnili się myślistwem przy pomocy łuków i sideł, używali sieci do łowienia ryb, dietę uzupełniali zebranymi w lesie jagodami i owocami. Większość narzędzi wykonywali z drewna, kości i kamienia, gdyż brąz i cyna były wtedy rzadkimi towarami, przeznaczonymi raczej do wyrobu broni i biżuterii. Wierzyli głównie w siły przyrody - bóstwa słoneczne, morskie, związane z płodnością i urodzajem. Gdy skandynawska pokrywa lodowa 14 000 lat temu powoli przesunęła się na północ, pozostawiła odsłonięte tu i ówdzie łagodnie zakrzywione, gładkie granitowe ściany skalne. Te naturalne "płótna" zainspirowały ówczesnego człowieka do jeszcze jednej działalności - tworzenia sztuki...
Dziś znanych jest w sumie około 3000 petroglifów z okolic Tanum, rozmieszczonych w stu grupach. Koncentrują się one w pięciu wyraźnych skupiskach - Vitlycke, Aspeberget, Litsleby, Fossum i Gerum - rozrzuconych na długości 25 kilometrów, w miejscu gdzie w epoce brązu przebiegała linia brzegowa fiordu. W sumie obszar występowania rytów naskalnych w prowincji Bohuslän ma powierzchnię 51 hektarów. Obrazy zostały wykonane poprzez kucie, drapanie i szlifowanie skały za pomocą kamiennych młotów i szpikulców. Przez wieki odsłonięte, narażone były na niszczące działanie zarówno sił przyrody, jak i na erozję spowodowaną zanieczyszczeniem środowiska. Mimo tego przetrwały w niezłym stanie. Wbrew protestom części archeologów zostały pomalowane na czerwono, by uczynić je lepiej widocznymi dla odwiedzających...
Największa i najbardziej znana w Skandynawii płaska skała z petroglifami z nordyckiej epoki brązu znajduje się w Vitlycke. Została odkryta w 1972 roku przez miejscowego farmera Agę Nilsena, który pierwotnie zamierzał rozsadzić ją dynamitem podczas prac konstrukcyjnych! Wraz z Margitą i Natalą, od niej właśnie poczynając, zamierzam zapoznać się dokładniej z dokonaniami prehistorycznych artystów. Dodatkowo możemy odwiedzić dostępne zupełnie za darmo stojące w sąsiedztwie skały ciekawe miejscowe muzeum, ukazujące życie mieszkańców Skandynawii w epoce brązu.
Skała ma 7 metrów wysokości i mierzy 22 metry szerokości. Wyobrażono na niej prawie 500 obrazów i symboli, z których około 250 to przedmioty, 165 jest okrągłymi dołkami tworzącymi punkty i linie, przeszło 50 prezentuje ludzkie sylwetki. Widnieje tu 90 łodzi o różnej wielkości (od 15 cm do 3,6 metra), na których członkowie załogi przedstawieni są jako pionowe kreski. Wyryto także zwierzęta - najczęściej psy i konie, oprócz nich krowy i jelenie, węże i ptaki, można wypatrzyć nawet wieloryba!
Wielu mężczyzn przedstawionych na skale trzyma wysoko podniesione ręce, co według badaczy jest symbolem uwielbienia bóstw i świadczy o religijnym wymiarze rytów. Wojownicy często uzbrojeni są w miecze, oszczepy, łuki i topory. Ciekawostką jest, że nie ma tu prawie żadnych wizerunków kobiet. Jedyne dwie białogłowy, z włosami spiętymi w kucyk lub warkocz, nordyccy artyści epoki brązu zdecydowali się uwiecznić w skale z Vitlycke. Pierwsza z nich obejmuje mężczyznę, co badacze zinterpretowali jako zaślubiny, gdyż dodatkowo obok pary nowożeńców potężna postać będąca prawdopodobnie bóstwem wznosi nad nimi topór w geście błogosławieństwa. Druga z niewiast klęczy przy martwym wojowniku z mieczem, którego nogi spoczywają na statku mającym go najpewniej zabrać w zaświaty. Smukła postać, z warkoczem i zgiętymi kolanami, uważana jest za jeden z najpiękniejszych rytów epoki brązu przedstawiający kobietę:
Tylko 500 metrów od Vitlycke leży druga skała z petroglifami - to stanowisko Aspeberget. Ogromna płyta skierowana jest na północ, obrazy na niej są stosunkowo głęboko wyryte w twardym granicie. Wśród powszechnych wizerunków statków uwieczniono tu wojowników z tarczami, którzy wznoszą ku sobie toporki i włócznie, mężczyznę uprawiającego ziemię pługiem ciągniętym przez woła, pasterza ze swym stadem, są także liczne wyobrażenia zwierząt. U góry skały wyryto koło z promieniami, zapewne słońce, wokół którego postacie ludzkie unoszą ręce w geście uwielbienia.
Trzecie stanowisko ukryte jest głęboko w lesie, ale prowadzi do niego wygodna asfaltówka zakończona niewielkim parkingiem. W Litsleby, bo o nim mowa, na skalnej płycie przedstawiono około 120 obrazów, wśród których przeważają wizerunki długich łodzi. Jednak kompozycja zdominowana jest całkowicie przez centralnie umieszczoną postać mężczyzny z uniesioną włócznią. Olbrzym mierzy prawie 2,5 metra wysokości, zgodnie ze skandynawskimi kanonami epoki brązu nieznany artysta przedstawił go z małą głową, za to obdarzył wielkim przyrodzeniem i szerokimi łydkami. Według teorii archeologów jest bogiem, prawdopodobnie nawet wczesnym odpowiednikiem Odyna. Ciekawostkę stanowi fakt, że wielką postać wyryto na wcześniejszych obrazach, co dowodzi, że powstała dużo później, kiedy dozwolone już było ukazywanie bóstw (wcześniej symbolizowały ich obecność tylko wizerunki odcisków stóp, także powszechne wśród rytów z Tanum).
Leśna ścieżka, dobrze oznakowana drewnianymi strzałkami na palikach, prowadzi do mniejszej kamiennej płyty, na której uwieczniono wojowników na koniach. Ich kontury pomalowano białą farbą, w odróżnieniu od reszty petroglifów pokrytych dla lepszej widoczności kultową szwedzką czerwienią faluńską:
Wsiadamy w samochód i pędzimy do ostatniego wielkiego skupiska petroglifów w Fossum. Już z daleka widzimy kamienną płytę z rysunkami, usytuowaną tuż przy drodze krajowej nr 163:
Tu również najpopularniejszym motywem są łodzie. Oprócz nich pradawni artyści przedstawili sceny polowań, zwierzęta oraz wojowników, chwalących się nie tylko swym uzbrojeniem:
Rysunki naskalne w Tanum są wyjątkowym osiągnięciem artystycznym ze względu na bogate i zróżnicowane przedstawienie ludzi i zwierząt oraz broni, przedmiotów codziennego użytku, łodzi i innych symboli ważnych dla człowieka nordyckiej epoki brązu. W niektórych przypadkach obrazują całe sceny i złożone kompozycje z motywami podróżowania, statusu, władzy i działań wojennych ówczesnej społeczności. Ponadto ujawniają życie duchowe oraz wierzenia dawnych mieszkańców południowej Skandynawii. Są niezwykłe ze względu na ich dużą ilość i wyjątkową jakość. A przede wszystkim dają pojęcie, jak mniej więcej wyglądała egzystencja prostych ludzi nad brzegiem Bałtyku 3000 lat temu. Tworzenie rytów wygasło wraz z nastaniem epoki żelaza, kiedy to zmieniły się dotychczasowe wierzenia i nastał kult nowych bogów...
Mapka pokazująca wszystkie najważniejsze skupiska rysunków naskalnych w Tanum:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz