Museumsinsel

...visit № 104...

 

...czyli: o jednym z najważniejszych kompleksów muzealnych świata...

 

Berlińska Spreeinsel jest naturalną wyspą leżącą na rzece Sprewie w samym centrum stolicy Niemiec. Jej północny kraniec był w średniowieczu bagnistą łąką, natomiast w wyżej położonej, południowej części wyspy rozwinęła się w XIII wieku osada zwana Cölln. Gdy w XVII wieku lewa odnoga Sprewy została skanalizowana a rów Kupfengraben odwodnił stojącą odłogiem część wyspy, na niedawnych nieużytkach założono zespół ogrodowy oraz wybudowano składy mąki i soli. Znamienny dla Spreeinsel jest rok 1797 - wtedy to król Fryderyk Wilhelm II pozytywnie odniósł się do propozycji profesora archeologii i sztuki Aloisa Hirta, by wybudować w tym miejscu muzeum dla zbiorów sztuki antycznej i współczesnej. Władca dotrzymał danego słowa, bowiem trzynaście lat później wydał rozkaz, w którym zlecił stworzenie publicznej, precyzyjnie dobranej kolekcji muzealnej. Tym samym spełnił żądania obywateli, którzy pragnęli mieć swobodny dostęp do zgromadzonych na terenie Prus dzieł sztuki. A było tego całkiem sporo...  Jako pierwszy powstał budynek Starego Muzeum, wzniesiony w 1830 roku, który był zarazem pierwszym publicznym muzeum na terenie Prus. W 1859 roku otwarto dla zwiedzających Królewskie Muzeum Pruskie (dzisiejsze Nowe Muzeum), w 1876 roku powstała Stara Galeria Narodowa, a w 1904 roku udostępniono Muzeum Cesarza Fryderyka, przemianowane później na Muzeum im. Bode'go. Ostatnie było Muzeum Pergamońskie, które pokazało światu swe bogate zbiory w 1930 roku. Pod koniec lat 70. XIX wieku północną część Spreeinsel zaczęto już nazywać Museumsinsel, czyli Wyspa Muzeów... Czas II wojny światowej nie był łaskawy dla Wyspy - muzea zostały zniszczone w ponad 70%. Ich odbudowa zaczęła się w 1950 roku, ale nie objęła najbardziej zniszczonego Nowego Muzeum, którego ruiny straszyły mieszkańców Berlina jeszcze przez ponad 40 lat. Dopiero w 1987 roku podjęto decyzję o kompleksowej renowacji Wyspy Muzeów. Plan ten trwa nadal i choć wiele jest już zrobione, a budynki w większości odrestaurowane, to pozostał jeszcze ostatni szlif - nadanie muzeom charakteru spójnego kompleksu oraz uporządkowanie zbiorów podzielonych przed 1989 rokiem. Realizacja planu ma się zakończyć do 2025 roku...

Na Wyspę Muzeów trafiamy z Margitą upalnym, lipcowym porankiem, idąc berlińską aleją Unter den Linden i przechodząc przez ozdobiony rzeźbami Most Zamkowy. Dla Margity to podróż do przeszłości, gdyż była tu już z rodzicami jako dziecko wiele lat temu i - o dziwo - bardzo wiele z tej wizyty pamięta. Po drugiej stronie mostu natykamy się od razu na Stare Muzeum (Altes Museum), którego fronton zdobi szeroka, klasycystyczna kolumnada: 

 

     1. Stare Muzeum

Wybudowane w latach 1825-1828 przez architekta Karla Friedricha Schinkela, udostępnia dziś zwiedzającym umieszczone na parterze zbiory rzeźb greckich, etruskich i rzymskich, na piętrze zaś zgromadzone liczne eksponaty sztuki staroegipskiej. 

Na prawo od Starego Muzeum wznosi się jedyny budynek na Wyspie, który muzeum nie jest. To ewangelicka Katedra (Berliner Dom), zbudowana w latach 1894-1905 według planów pochodzącego z Pszczyny architekta Juliusa Carla Raschdorffa na miejscu starszej, barokowej świątyni:

 

    2. Katedra

 

W jej podziemiach znajduje się krypta grobowa, w której pochowano kilkudziesięciu członków możnej dynastii Hohenzollernów. Katedra w 1944 roku została poważnie uszkodzona przez naloty Aliantów, a odbudowa zaczęła się dopiero w 1975 roku. Dziś świątynia może pomieścić 1500 wiernych i jest jedną z największych w Berlinie. To właśnie w niej odbywają się ekumeniczne nabożeństwa z okazji świąt państwowych lub w ważnych dla narodu niemieckiego momentach.

Od Katedry prosta droga wiedzie między kolejne dwa muzea. Pierwsze z nich to Stara Galeria Narodowa (Alte Nationalgalerie), której ekspozycja obejmuje XIX-wieczne malarstwo i rzeźbę. Wewnątrz, na pierwszym piętrze znajdują się rzeźby klasycystyczne oraz sztuka tworzona pod wpływem naturalizmu i secesji, na drugim piętrze króluje niemiecki realizm i impresjonizm, natomiast trzecie piętro skrywa dzieła romantyzmu i klasycyzmu pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku:

 

     3. Stara Galeria Narodowa

 

Budowę gmachu muzeum rozpoczął architekt Friedrich August Stüler, a po jego śmierci ukończył go w 1876 roku Johann Heinrich Strack. Budynek wzniesiony został na wzór świątyni w porządku korynckim, a do wejścia prowadzą monumentalne schody zwieńczone posągiem cesarza Fryderyka Wilhelma IV na koniu.

Obok Starej Galerii Narodowej stoi odbudowane ze zniszczeń wojennych Nowe Muzeum (Neues Museum). Zgromadzono w nim liczne eksponaty sztuki egipskiej, wraz ze słynnym popiersiem królowej Nefretete z 1340 roku p.n.e., a także zbiory archeologiczne z czasów prehistorycznych, starożytnych i wczesnego średniowiecza:

 

    4. Nowe Muzeum

 

Decydujemy się z Margitą, jak chyba większość odwiedzających Wyspę, na zakupienie biletów do najbardziej znanego Muzeum Pergamońskiego. Zostało wzniesione w latach 1910-1930 według projektu Alfreda Messela, jako trójskrzydłowa budowla. Obecnie, by pomieścić mnogość zbiorów, planowane jest czwarte skrzydło i portyk przy wejściu do gmachu. Zawartość Muzeum Pergamońskiego została podzielona na trzy ekspozycje. Pierwsza z nich to Zbiory Sztuki Starożytnej, wywodzące się z kolekcji należących niegdyś do elektorów brandenburskich. Główną atrakcją jest niewątpliwie Wielki Ołtarz Zeusa (180-160 p.n.e.), jedno z arcydzieł sztuki hellenistycznej, przedstawiający bogów olimpijskich walczących z Gigantami. Niestety, w trakcie naszej wizyty, Ołtarz jest niedostępny dla zwiedzających z powodu renowacji... Za to możemy do woli podziwiać inne dzieło, dla odmiany romańskiej architektury. To Brama Targowa - rekonstrukcja wejścia na targ w rzymskim mieście Milet w Azji Mniejszej z około 100 roku n.e.:

 

    5. Muzeum Pergamońskie - Zbiory Sztuki Starożytnej - Brama Targowa z Miletu

 

Drugą ekspozycją jest Muzeum Bliskiego Wschodu. Jego zbiory obejmują przede wszystkim obiekty sztuki i architektury sumeryjskiej, babilońskiej i asyryjskiej, odkryte przez niemieckich archeologów w trakcie prac wykopaliskowych. Najsłynniejszym eksponatem jest Brama Isztar, odnaleziona w starożytnym Babilonie, następnie rozebrana na ponumerowane cegiełki, skonfiskowana i przetransportowana w skrzyniach do Niemiec, gdzie została pieczołowicie odtworzona na nowo. W dzisiejszym Iraku, skąd Brama Isztar pochodzi, turyści muszą zadowolić się oglądaniem jej repliki...

 

     6. Muzeum Pergamońskie - Muzeum Bliskiego Wschodu - babilońska Brama Isztar

 

Brama została oblicowana tysiącami glazurowanych cegieł w kolorze niebieskim i udekorowana wyobrażeniem zwierząt, które symbolizowały poszczególne bóstwa: węże-smoki - boga Marduka, byki - boga Adada, lwy zaś - boginię Isztar.

Trzecią ekspozycją jest Muzeum Sztuki Islamskiej, obejmujące dzieła sztuki islamu stworzone na obszarze od Hiszpanii do Indii pomiędzy VIII a XIX wiekiem. Większość eksponatów pochodzi z terenów Egiptu, Bliskiego Wschodu oraz Iranu, gdzie niemieccy archeolodzy również prowadzili intensywną działalność wykopaliskową. Do najbardziej znanych obiektów Muzeum należą: Pokój z Aleppo, Mihrab z Kaszanu, kopuła z Alhambry oraz bogato rzeźbiona fasada średniowiecznej rezydencji pustynnej kalifów Mszatta w Jordanii:

 

     7. Muzeum Pergamońskie - Muzeum Sztuki Islamskiej - fasada pałacu Mszatta

 

Wychodząc z Muzeum Pergamońskiego, postanawiamy okrążyć całą Wyspę Muzeów. Od strony lewej odnogi Sprewy dobrze widoczny jest cały gmach Muzeum Pergamońskiego, tu też planowane jest główne wejście do niego, gdy renowacja zostanie ukończona:

 

     8. Muzeum Pergamońskie od strony Sprewy

 

Ostatnim z budynków Wyspy jest malowniczo ulokowane na północnym cyplu Spreeinsel Muzeum im. Bode'go (Bode-Museum),  przemianowane tak w latach 50. XX wieku na cześć pierwszego dyrektora generalnego berlińskich muzeów królewskich Wilhelma von Bode. Najważniejsze zbiory mieszczące się w jego wnętrzu to kolekcja malarstwa z płótnami takich mistrzów jak Donatello, Verrocchio czy Bernini, zbiór rzeźb z kości słoniowej z XVII-XVIII wieku, sztuka bizantyjska oraz dział numizmatyczny zawierający monety i medale z okresu od VII wieku p.n.e. do czasów współczesnych:

 

    9. Muzeum im. Bode'go 

 

Muzeum jako zjawisko społeczne pochodzi z XVIII wieku, z epoki Oświecenia. Pięć takich obiektów tworzących Wyspę Muzeów w Berlinie, wzniesionych w latach 1824-1930, stanowi realizację wizjonerskiego projektu stworzonego przez słynnych architektów epoki. Każde muzeum, prezentujące wysoki poziom urbanistyczny i architektoniczny, zostało pomyślane tak, by tworzyło związek z przechowywanymi zbiorami - świadectwem rozwoju naszej cywilizacji. To swoisty spacer przez 6000 lat historii kultury, od czasów wczesnego Egiptu i starożytnego Wschodu, poprzez greckie i rzymskie czasy antyczne oraz średniowieczną sztukę islamu aż do europejskiego XIX stulecia. Niestety, z braku czasu nie zdążymy obejrzeć innych ekspozycji. Samo Muzeum Pergamońskie, z całym jego bogactwem, zajęło nam kilka godzin. Na zwiedzenie Wyspy najlepiej przeznaczyć cały dzień, a wspólny bilet do wszystkich muzeów jest dużo tańszy niż do każdego z osobna. Do zrealizowania przy następnej wizycie w Berlinie...

Pamiątkowy bilet do Muzeum Pergamońskiego oraz mapka obrazująca układ budynków na Wyspie Muzeów: